Alergia wziewna – objawy, rodzaje i diagnostyka

Objawy alergii wziewnej

Alergia wziewna wiąże się przede wszystkim z występowaniem alergicznego nieżytu nosa (ANN), potocznie zwanego również katarem siennym. Przeważnie daje objawy sezonowo i potrafi utrzymywać się przez wiele tygodni lub nawet miesięcy [2]. Według badania ECAP ANN jest to najczęściej diagnozowana choroba alergiczna w Polsce (dotyczy ponad 20% z nas) [1]. Czym się charakteryzuje? Występowaniem – przez minimum godzinę dziennie w ciągu co najmniej dwóch następujących po sobie dni – takich dolegliwości jak:

• wodnisty wyciek z nosa,
• zatkanie nosa (częściowe lub całkowite),
• świąd nosa,
• kichanie (napadowe – od 20 do 30 razy bez przerwy lub w seriach po 10 razy) [2,3].

Alergeny wziewne z łatwością dostają się nie tylko do nosa, ale również do oczu, gdzie powodują stan zapalny. Przy alergicznym zapaleniu spojówek dają o sobie znać:

• świąd w obrębie gałki ocznej,
• przekrwienie spojówek,
• łzawienie oczu,
• obrzęk powiek,
• zwężenie szpary powiekowej [3].

Alergia wziewna – objawy dodatkowe

Dodatkowo o alergii wziewnej mogą świadczyć objawy ze strony jamy ustnej, gardła, krtani, uszu, oskrzeli, a nawet skóry (przy jej bezpośrednim kontakcie z alergenami w dużym stężeniu) [3]. Osoby z z taką alergią nierzadko zgłaszają:

• spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (powodujące odruch kaszlu),
• uporczywy kaszel (zazwyczaj suchy, występujący w nocy),
• pojawienie się bruzdy poprzecznej (czyli tzw. bruzdy alergicznej) w 1/3 nosa, czyli w jego dolnej części,
• chrząkanie i chrapanie w gardle,
• świąd podniebienia,
• zatkanie uszu,
• cienie pod oczami,
• swędzące zmiany skórne,
• nawracające infekcje górnych dróg oddechowych,
• zmęczenie, osłabienie [2].

Uczulenie na alergeny wziewne jest główną przyczyną astmy alergicznej (atopowej), która stanowi aż 90% wszystkich przypadków astmy [4].

Alergeny wziewne – podział

Istnieje wiele rodzajów alergenów wziewnych, które można podzielić na kilka grup. Wewnątrz tych grup często dochodzi do reakcji krzyżowych. Oznacza to, że osoba z alergią może reagować na rożne białka podobne do siebie pod względem budowy, ale pochodzące z różnych źródeł. Jeśli chodzi o alergeny wziewne, krzyżować mogą pyłki, jak również białka pochodzące od zwierząt i roztoczy.

Powiązane z nimi zespoły kliniczne alergii krzyżowej to zespół pyłkowo-pokarmowy, zespół wieprzowina-sierść kota i zespół ptak-jajo [9].

Alergia wziewna na pyłki roślin wiatropylnych

W okresie wiosenno-letnim objawy alergii wziewnej wywołują przede wszystkim pyłki roślin wiatropylnych, które zaczynają krążyć w powietrzu właściwie od przedwiośnia.

Pyłki drzew

Sezon pylenia – już w styczniu – otwierają leszczyna i olsza. Następnie dołączają do nich cis, wierzba i topola. Najwięcej pyłków drzew krąży w kwietniowym powietrzu. Właśnie na kwiecień przypada szczyt pylenia brzozy. Pyłki brzozy są w Polsce drugimi najistotniejszymi alergenami odpowiedzialnymi za alergiczny nieżyt nosa i astmę pyłkową (zaraz po pyłkach traw) [5]. Równolegle z brzozą wysokie stężenia pyłków do atmosfery uwalniają dąb i platan. Pylą także grab, jesion i klon. Natomiast od maja w kalendarzu pylenia drzewa zaczynają ustępować miejsca trawom.

Pyłki traw

Pyłki traw są alergenami pyłkowymi utrzymującymi się w powietrzu najdłużej (około 3,5 miesiąca) [6]. Ich szczytowy okres pylenia trwa od czerwca do pierwszej połowy lipca [8]. Według ogólnopolskich badań ECAP właśnie te alergeny mają w Polsce najistotniejsze znaczenie kliniczne (16% osób odczuwa objawy w sezonie ich pylenia) [6]. Oznacza to, że są najczęściej uczulającymi roślinnymi alergenami wziewnymi [7]. Naczelna trawa o potencjale uczulającym to tymotka łąkowa. Na obecność jej pyłków w powietrzu reaguje ponad 95% alergików z pyłkowicą traw [7].

Pyłki chwastów

Od połowy lipca na znaczeniu zyskują pyłki chwastów. Jeśli chodzi o potencjał uczulający, króluje wśród nich powszechnie występująca w Polsce bylica. Jest to główna przyczyna reakcji alergicznych występujących późnym latem [10]. Źródło alergenów pyłkowych stanowi również inna przedstawicielka rodziny astrowatych – ambrozja. Przewidywany jest wzrost jej znaczenia w alergologii [11]. Latem intensywnie pylą też komosa, pokrzywa i szczaw.

Zarodniki grzybów pleśniowych

Zarodniki grzybów pleśniowych są obecne w powietrzu przez cały rok, a wzrost ich stężenia idzie w parze ze wzrostem wilgotności powietrza. Powszechnie występują zarówno w środowisku zewnątrz- i wewnątrzdomowym. Najwyższe stężenia osiągają latem i jesienią. A w budynkach mieszkalnych żyje ponad 400 gatunków grzybów [12]. Z punktu widzenia alergologii najistotniejsze znaczenie mają te z rodzajów Alternaria, Cladosporium, Aspergillus, Penicillium i Fusarium [12]. W powietrzu atmosferycznym dominują zarodniki Cladosporium (nawet 80%) i Alternaria (do 10%) [12].

Pleśnie Alternaria alternata biorą udział w tzw. syndromie chorego budynku [13]. Syndrom jest powiązany z wieloma problemami zdrowotnymi, nie tylko o podłożu alergicznym. Wywołuje:

• objawy neurotoksyczne (zmęczenie, rozdrażnienie, bóle i zawroty głowy, trudności z koncentracją),
• podrażnienie błon śluzowych (nosa, oczu, gardła) i skóry,
• dolegliwości „astmopodobne” (ucisk w klatce piersiowej, świsty) [14].

Roztocze kurzu domowego

Roztocze kurzu domowego są źródłem zarówno alergenów wziewnych, jak i kontaktowych. Alergeny roztoczy kumulują się głównie w odchodach tych pajęczaków, a także w ich mięśniach i jajach [16]. Uczulają ponad połowę alergików na świecie (w tym nawet 85% chorych na astmę) [16]. W Polsce reakcje alergiczne najczęściej wywołują dwa gatunki roztoczy: Dermatophagoides pteronyssinus i Dermatophagoides farinae [16]. Występują one powszechnie w środowisku wewnątrzdomowym.

Najdogodniejsze warunki do rozwoju mają przy dużej wilgotności powietrza, dlatego maksymalną liczbę roztoczy notuje się latem oraz wczesną jesienią (od czerwca do końca października) [17]. Jednak alergia na roztocze daje o sobie znać poza głównym okresem ich namnażania – na przełomie jesieni i zimy [17]. Ma to związek z trwaniem okresu grzewczego, zmniejszoną wentylacją pomieszczeń i długotrwałym przebywaniem w pomieszczeniach zamkniętych [17]. Alergeny roztoczy unoszą się w powietrzu szczególnie podczas odkurzania i zamiatania, gdyż głównym ich źródłem jest kurz [17].

Badania naukowe dowodzą, że wskutek ekspozycji na roztocze mogą rozwinąć się nie tylko alergiczny nieżyt nosa czy astma oskrzelowa, ale również atopowe zapalenie skóry [16].

Alergeny zwierząt

Istotnym źródłem alergenów wziewnych oraz kontaktowych są też zwierzęta – głównie (choć nie tylko) futerkowe. Uczulające białka znajdują się przede wszystkim w wydzielinach (ślinie, moczu, łupieżu), sierść stanowi jedynie ich nośnik [18]. Co istotne, ponad połowa osób z alergią na zwierzęta nie trzyma ich w domu [20]. Natomiast małe cząstki alergenne, przenoszone np. na ubraniach, mogą znaleźć się nawet tam, gdzie zwierzęta przebywają rzadko lub nawet nigdy ich nie było [18,20].

Wykrywane są głównie alergie na te zwierzęta, które najczęściej towarzyszą człowiekowi – psa, kota, konia i gryzonie (świnkę morską, chomika, królika, mysz, szczura) [20]. Ale uczulają również ptaki (w tym drób), gady czy zwierzęta gospodarskie (krowy, kozy, owce) [20]. Według badania ECAP uczulenie na alergeny kota dotyczy 13,5% Polaków, zaś na psa – 9,7% [22].

Jakie testy alergiczne trzeba wykonać, żeby zdiagnozować alergię wziewną?

Dzięki nowoczesnym metodom diagnostyki alergii wziewnej możliwe jest szybkie wykrycie czynnika, który odpowiada za występowanie objawów. Pierwszym krokiem do ustalenia przyczyny alergii jest dokładny wywiad lekarski. Mogą w nim paść pytania nie tylko o kontakt z konkretnymi alergenami wziewnymi, ale również o ostatnio spożywane posiłki czy przyjmowane leki. Ważne są także okoliczności związane z wystąpieniem reakcji (wysiłek fizyczny, spożywanie alkoholu, infekcja, menstruacja u kobiet) [3].

Dalsza diagnostyka obejmuje wykonanie szczegółowych badań alergologicznych – punktowych testów skórnych i/lub oznaczenia alergenowo swoistych przeciwciał IgE we krwi [3]. Służą temu pakiety badań  zwane panelami alergicznymi. W przypadku alergenów wziewnych bardzo istotne jest oznaczenie w badaniach laboratoryjnych nie tylko całego alergenu, ale również poszczególnych molekuł. Pozwala to na dobór odpowiedniej szczepionki odczulającej [21].

Oprac. Aleksandra Lipiec