Alergia kontaktowa, czyli jaka?
Dotyczy dorosłych, jak i dzieci. Szacuje się, że w poszczególnych państwach Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych może na nią cierpieć od 12,5 nawet do 40,6 proc. osób[1]. Jest chorobą nabytą, wywołaną nadwrażliwością organizmu na substancje chemiczne o małej masie cząsteczkowej, czyli na tzw. hapteny. Bezpośredni kontakt z nimi powoduje zmiany skórne. Przy czym sam hapten nie jest szkodliwy dla organizmu, dopiero po wniknięciu do skóry i związaniu z obecnymi w niej białkami staje się alergenem i wywołuje obronną reakcję organizmu[2].
Alergia kontaktowa objawia się zmianami na skórze, najczęściej w miejscu zetknięcia z substancją uczulającą. Charakteryzuje się wystąpieniem grudek i pęcherzyków zlewających się w większe ogniska, rumieniem, łuszczeniem i swędzeniem. Zmiany rozwijają się zwykle w ciągu 24–48 godzin od kontaktu z alergenem. Z czasem mogą się także rozprzestrzeniać.
Co nas uczula?
Wystąpienie alergii kontaktowej w dużym stopniu zależy od rozpowszechnienia danego czynnika w środowisku, miejsca zatrudnienia, sposobów wykonywania pracy, a nawet aktualnych trendów w modzie, np. kolczykowania ciała i noszenia określonej biżuterii.
Niekiedy uczulenie można zauważyć wśród osób pracujących w specyficznych warunkach. Mamy wówczas do czynienia z alergią pochodzenia zawodowego. Do grup podwyższonego ryzyka rozwoju tego typu alergii należą, między innymi: fryzjerzy, personel sprzątający, pracownicy ochrony zdrowia, kucharze, budowlańcy, osoby zajmujące się obróbką metali.
Okazuje się, że katalog substancji, które mogą wywołać alergię kontaktową jest bardzo duży. Znajduje się w nim około 4000 substancji chemicznych. Natomiast do najczęściej uczulających należą: metale, środki konserwujące i substancje zapachowe[3].
Uwaga na metale
Wśród substancji wywołujących alergię kontaktową dużą rolę odgrywają metale. Wśród nich najczęściej uczulają: nikiel, kobalt, chrom i pallad. Zdarzają się także reakcje na złoto, aluminium czy rtęć[4].
- Nikiel
Zajmuje od wielu lat czołowe miejsce na liście najczęstszych alergenów kontaktowych. Można go spotkać w biżuterii, akcesoriach odzieżowych, zegarkach, monetach, sztućcach czy narzędziach. Wykorzystuje się go także w implantach medycznych czy aparatach ortodontycznych.
Alergia na nikiel częściej występuje u kobiet. Szacuje się, że w zależności od kraju około 10 proc. pań może być uczulona na ten metal. Natomiast w całej populacji nadwrażliwość na nikiel może dotyczyć od 4 do nawet 13 proc. ludzi[5].
Więcej o alergii na nikiel
- Kobalt
Dodawany jest do stopów metali używanych w materiałach stomatologicznych, aparatach ortodontycznych, implantach ortopedycznych, biżuterii. Ponadto obecny jest w glinie, emaliach, cemencie, farbach do dekoracji ceramiki, żywicach poliestrowych a nawet paszach dla zwierząt. Zwykle alergia na kobalt łączy się z uczuleniem na nikiel u kobiet i na chrom u mężczyzn. W Europie szacuje się, że około 8 proc. mieszkańców jest uczulona na Teb metal[6].
- Chrom
W postaci metalu uczula rzadko. Sytuacja zmienia się, gdy mamy do czynienia ze związkami chromu, które łatwo znaleźć w wyrobach ze skóry (ubraniach, obuwiu, dodatkach). U osób uczulonych na chrom zmiany skórne występują zwykle na stopach i w miejscach stykania się wyrobów skórzanych ze skórą. Alergia na związki chromu, o ile nie zostanie prawidłowo zdiagnozowana, może być długotrwała i trudna do wyleczenia. [7]
- Pallad
Miękki srebrzysto-biały metal można znaleźć w stopach wykorzystywanych w stomatologii, w wyrobach jubilerskich czy przy produkcji narzędzi chirurgicznych. Znalazł on także zastosowanie w telekomunikacji oraz przemyśle motoryzacyjnym. Pallad ten stosunkowo niedawno dołączył do listy alergenów, choć jak dowodzą naukowcy zajmuje czwarte miejsce wśród uczulających metali[8]. Badania wskazują także, że uczulenie na pallad występuje zwykle u osób z alergią na nikiel.
Konserwanty i substancje zapachowe
Mają za zadanie powstrzymywać rozwój pleśni i bakterii. Mowa o konserwantach, czyli o chemicznych substancjach dodawanych do kosmetyków, środków czystości, materiałów budowlanych i wielu innych produktów. Oprócz swojej dobroczynnej funkcji mogą mieć również silne działanie uczulające. Naukowcy od lat prowadzą badania dotyczące wpływu kolejnych konserwantów na organizm człowieka i dowodzą ich właściwości uczulających[9].
Substancje zapachowe to lotne związki odznaczające się charakterystycznym, na ogół przyjemnym zapachem. Wykorzystywane są w przemyśle chemicznym i spożywczym. Obecnie stosuje się nawet 3 tys. różnych aromatów. Wśród nich uczula około stu[10]. Alergia na substancje zapachowe może objawiać się w formie zmian skórnych na twarzy, w okolicy uszu, pach i na rękach.
Jak diagnozuje się alergię kontaktową
Cały proces rozpoczyna się od wizyty u lekarza i dokładnego wywiadu medycznego. Lekarz zapyta o początek i przebieg choroby, potencjalne czynniki wywołujące i zaostrzające dolegliwości, schorzenia współistniejące czy przyjmowane leki. W przypadku alergii kontaktowej u osoby dorosłej padnie również pytanie o wykonywany zawód. Lekarz może również zapytać o sposób spędzania wolnego czasu. W następnej kolejności dokładnie obejrzy zmiany na skórze[11].
Kolejnym krokiem będzie przeprowadzenie dodatkowych badań, jeśli lekarz uzna, że objawy mogą wskazywać na alergię kontaktową. Aktualnie złotym standardem w diagnostyce alergicznego kontaktowego zapalenia skóry są testy naskórkowe, zwane też płatkowymi. Wykonuje się je na górnej części pleców, czasami na zewnętrznej stronie rąk i ud. Lekarz przyklei na skórze plastry, na których zostały umieszczone wyciągi alergenowe. Na jednym jest najczęściej dziesięć rodzajów alergenów w postaci niewielkich kwadratów lub kółek[12].
Plaster musi pozostać na plecach pacjenta na 48 godzin. Jeśli w miejscu nałożenia ekstraktu nastąpi reakcja (rumień, grudki), wówczas alergia jest potwierdzona. W tym wypadku wynik sprawdza się kilkukrotnie, po 48, 72 i 96 godzinach.
Leczenie przez unikanie
Leczenie alergii kontaktowej opiera się na unikaniu stykania się z alergenem. Po wykonaniu testów i wykryciu uczulających substancji, powinno się je usunąć z otoczenia chorego. Niekiedy wskazanie ich nie jest jednak łatwe. Niektóre alergeny znajdujące się w środowisku pacjenta można wykrywać za pomocą testów chemicznych, na przykład nikiel, chrom, formaldehyd czy żywice.
W przypadku ostrych objawów, lekarz może przepisać specjalistyczne maści, emulsje i kremy. W alergii kontaktowej stosuje się także leki sterydowe, a w przypadku braku ich skuteczności również fototerapię za pomocą promieniowania ultrafioletowego[13].
