Czym jest katar?
Katar to jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych, który może wskazywać nie tylko na przeziębienie, ale także na szereg innych chorób (także nieinfekcyjnych). W publikacjach opisywany jest jako nieżyt nosa – i tylko ta nazwa funkcjonuje w nomenklaturze medycznej. Katar występuje zarówno u dorosłych, jak i u dzieci – również tych najmłodszych, czyli niemowląt. Wiąże się przede wszystkim z zapaleniem błony śluzowej i wyciekiem z nosa, ale mogą mu towarzyszyć także blokada nosa, kichanie i świąd [1]. Poza tym katar powoduje objawy pozanosowe, takie jak kaszel, zaburzenia snu czy bezdech senny [2].
Nieżyt nosa ma różne podtypy. Trzy główne to:
- alergiczny nieżyt nosa,
- infekcyjny nieżyt nosa,
- niealergiczny, nieinfekcyjny nieżyt nosa [1].
Istnienie wielu rodzajów kataru przyczynia się do licznych problemów diagnostycznych i dylematów związanych z wyborem ścieżki leczenia. Wpływa na to również fakt, że przebieg nieżytu nosa jest dynamiczny, a więc katar jednego rodzaju może przechodzić w inny [1].
Przewlekły katar – co to znaczy?
Podstawowym kryterium podziału nieżytów nosa jest czas trwania objawów. Wyróżniamy więc katar ostry i przewlekły. Pierwszy z nich utrzymuje się ok. 5–7 dni, natomiast drugi – powyżej 14 dni [2]. Na przewlekły katar o charakterze alergicznym wskazuje występowanie objawów w czasie przekraczającym 4 tygodnie (przez co najmniej 4 dni w tygodniu) [5].
Przewlekły katar, choć kojarzony jest głównie z alergią, może wynikać również z innych czynników, np. zawodowego narażenia na substancje drażniące [1]. Badanie przeprowadzone wśród dzieci w wieku 18. miesięcy wykazało, że nawracający, czy też przedłużający się nieżyt nosa może występować nawet w przypadku braku tła alergicznego [1].
Długotrwale utrzymujący się nieżyt nosa jest czynnikiem, który zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na astmę [3]. Nieleczony może prowadzić do powstania przewlekłego zapalenia zatok przynosowych bądź polipów nosa [4].
Katar sienny, czyli alergia pyłkowa w natarciu
Podstawą podziału na katar alergiczny i niealergiczny jest czynnik sprawczy [2]. Alergiczny nieżyt nosa może wynikać z uczulenia na różne alergeny (najczęściej wziewne), np. pyłki, roztocze kurzu domowego, grzyby mikroskopowe [6]. Nieżyt nosa związany z alergią na pyłki powszechnie nazywany jest katarem siennym. Ten rodzaj kataru ma charakter sezonowy. Występuje corocznie w miesiącach pylenia rośliny, która odpowiada za objawy alergii [6].
Skąd wzięła się nazwa „katar sienny”? Jest to potoczne określenie, ściśle związane z pojęciem „gorączka sienna” (ang. hay fever) wprowadzonym do literatury medycznej w XIX wieku przez angielskiego lekarza Johna Bostocka [7]. Określenie „sienny” odnosi się do siana, które uznawano wtedy za główną przyczynę pyłkowicy. A okres sianokosów zbiega się przecież z okresem szczytowego pylenia traw, które to faktycznie odpowiadają za alergię pyłkową. Właśnie pyłki traw w badaniu ECAP zostały wskazane jako alergeny wziewne, które mają w Polsce najistotniejsze znaczenie kliniczne [8].
Dziś – w świetle aktualnej wiedzy medycznej – określenie „gorączka sienna” czy „katar sienny” uważa się za wprowadzające w błąd [7]. A obok nich funkcjonują jeszcze inne, jak choćby „przeziębienie czerwcowe”, które sugeruje infekcyjny charakter kataru [7].
Katar sienny, czyli alergiczny nieżyt nosa, może współwystępować z astmą, atopowym zapaleniem skóry (AZS), alergią pokarmową. Często towarzyszą mu:
- zapalenie spojówek,
- zapalenie zatok przynosowych,
- zapalenie krtani,
- zaburzenia czynności trąbki słuchowej,
- przerost migdałka gardłowego,
- polipy nosa [2].
Przeczytaj także:
Katar wirusowy i bakteryjny – czy kolor wydzieliny ma znaczenie?
Choć rozpowszechnienie kataru siennego jest coraz większe, najczęstszym rodzajem nieżytu nosa wciąż pozostaje ten o charakterze infekcyjnym. Taki katar dzieli się na wirusowy, bakteryjny i spowodowany przez inne czynniki zakaźne [5]. Przy czym zdecydowana większość, bo nawet 90% nieżytów nosa związanych z infekcją, ma podłoże wirusowe [9].
Informacja ta jest szczególnie ważna dla rodziców dzieci w wieku żłobkowo-przedszkolnym, u których w ciągu roku rozpoznaje się średnio 8–10 infekcji dróg oddechowych [9]. We wspomnianym wcześniej badaniu najczęściej identyfikowanym wirusem odpowiedzialnym za przewlekły katar u dzieci był HRV (obecny w 14,1% wymazów z nosa) [1].
Katar bakteryjny bywa wtórny wobec ostrej infekcji wirusowej (gdy dojdzie do nadkażenia) [2]. Może wynikać np. z zakażenia paciorkowcem β-hemolizującym [2]. Ryzyko wystąpienia takiego kataru zwiększają m.in. obecność ciała obcego w jamie nosowej, uraz nosa, perforacja przegrody nosowej czy… dłubanie w nosie [1,2]. Jako charakterystyczny objaw kataru bakteryjnego wskazuje się ropno-śluzową wydzielinę o szarawym, żółtym lub zielonym zabarwieniu [2].
Łatwo wysnuć z tego mylny wniosek, że kolor wydzieliny stanowi podstawę do odróżnienia infekcji wirusowej od bakteryjnej. Prawda jest jednak taka, że zabarwienie kataru zmienia się w miarę rozwoju infekcji. Przy zakażeniu wirusowym śluz na początku jest klarowny, po 2–3 dniach staje się biały lub żółty, a na ostatnim etapie choroby może stać się gęsty i mieć zielonkawy kolor [10].
Różnicowanie kataru wirusowego i bakteryjnego sprawia trudności nawet lekarzom. Opublikowano badanie, które potwierdza, że lekarze rodzinni chętniej przepisują antybiotyki, kiedy wydzielina nie jest przezroczysta, lecz ma określony kolor [11].
Czy istnieje katar hormonalny? Inne rodzaje kataru
Oprócz głównych rodzajów kataru wykrywanych jest jeszcze kilka podtypów nieżytu nosa, jak np.:
- polekowy (np. spowodowany przez nadużywanie miejscowych leków zmniejszających przekrwienie błony śluzowej nosa),
- smakowy (pokarmowy, np. po spożyciu pikantnych czy gorących dań),
- hormonalny,
- starczy (po 65. roku życia).
Przyczyny tego ostatniego nie zostały do końca poznane. Wiadomo jednak, że katar u osób starszych może być związany z zanikiem kolagenu i osłabieniem chrząstki przegrody nosa (do procesów tych dochodzi naturalnie, wraz z wiekiem) [1].
Ciekawym rodzajem kataru jest hormonalny nieżyt nosa, który może wystąpić w czasie ciąży, podczas miesiączki czy przy niedoczynności tarczycy. Przypuszcza się, że przekrwienie błony śluzowej nosa przy katarze hormonalnym wynika ze zwiększonego stężenia estrogenów, ale prawdopodobne są również inne przyczyny (jak wzrost stężenia beta-estradiolu i progesteronu) [1].
Hormonalny katar w ciąży występuje zwykle w okresie od 6 tygodni przed rozwiązaniem do 2 tygodni po porodzie. Mija samoistnie i nie wymaga leczenia [1].
Aleksandra Lipiec
