Strefa Alergii | Trendy w alergii

Otyłość a choroby alergiczne. Sekretne działanie tkanki tłuszczowej

/ 5.

Data publikacji: 2024-03-04
Do przeczytania w 6 minut
Otyłość i choroby alergiczne często idą ze sobą w parze. Są powiązane na wielu płaszczyznach, chociaż dokładny mechanizm tych powiązań nie został jeszcze zupełnie poznany. Na ich wspólne podłoże mogą składać się m.in. nieprawidłowa dieta i zaburzenia mikrobioty jelitowej. Co dzieje się z układem immunologicznym, gdy mamy nadmiar tkanki tłuszczowej? O tym poniżej.

Co łączy otyłość z chorobami alergicznymi?

Otyłość. Otyła kobieta rozmawia z lekarką

Nadwaga i otyłość – podobnie jak choroby alergiczne – należą do głównych problemów zdrowia publicznego w krajach rozwiniętych. Obydwa zyskały już miano epidemii. Nic dziwnego, bo od 1975 roku częstość występowania otyłości na świecie wzrosła trzykrotnie [1]. Dwu-, trzykrotny wzrost nastąpił również w zakresie rozpowszechnienia chorób atopowych – alergicznego nieżytu nosa i astmy oskrzelowej [2]. W dużym stopniu jest to związane z urbanizacją, a także zmianami klimatu i stylu życia.

Problem nadwagi na świecie – według WHO – w 2016 roku dotyczył 39%, natomiast otyłości – ponad 13% osób dorosłych (w przypadku dzieci było to 18% i 7%) [3]. A jak sytuacja wygląda w naszym kraju? Co druga osoba w wieku powyżej 15 lat ma problemy z masą ciała [3]. W 2014 roku – w badaniu OECD – 53,3% osób w Polsce deklarowało, że zmaga się z nadwagą lub otyłością.

Nadwaga i otyłość stały się ostatnio gigantycznym problemem w grupie dzieci i młodzieży. W europejskim rankingu młodzież z Polski figuruje jako piąta pod względem częstości występowania nadwagi i przoduje, jeśli chodzi o tendencję wzrostową w tym zestawieniu. Oznacza to, że dzieci w Polsce tyją szybciej niż w innych krajach europejskich [4].

Z czym się to wiąże? Jak powszechnie wiadomo, za nadmierną masą ciała stoi długa lista konsekwencji zdrowotnych. Udowodniono, że otyłość jest czynnikiem silnie wpływającym na ryzyko rozwoju i przebieg wielu chorób, np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, nowotworów. Nasila również reakcje zapalne. A utrzymujący się stan zapalny to już podłoże do rozwoju chorób autoimmunizacyjnych i alergii [5]. Co więcej, ostatnie badania wykazały, że otyłość może prowadzić do zaburzeń odporności [6].

Wszystko zaczyna się od diety

Zdrowa dieta. Na stole w miseczkach stoją warzywa i jogurt

Jedną z głównych przyczyn nadwagi i otyłości jest nieprawidłowa dieta – nieregularna, z dużym udziałem węglowodanów prostych i tłuszczu oraz wysoką podażą kalorii [1]. Jednak wiele badań naukowych wskazuje, że dieta może mieć związek również z występowaniem chorób alergicznych [7]. Dziś – odwrotnie niż kilkadziesiąt lat temu – uważa się, że odpowiednio wczesne włączanie do diety niemowlęcia pokarmów potencjalnie uczulających służy zapobieganiu alergiom pokarmowym [7].

Rola diety w powstawaniu chorób alergicznych jest jednak znacząca nie tylko w okresie wczesnodziecięcym, ale już w fazie prenatalnej. Od tego, jak odżywia się kobieta w ciąży, zależy dojrzewanie wszystkich narządów i układów płodu. Dostarczenia odpowiedniej ilości kalorii, ale także witamin i mikroelementów, ma kluczowe znaczenie m.in. w kontekście rozwoju układu immunologicznego [7].

Poza tym bardzo ważna jest suplementacja. Jak wykazano w badaniach, przyjmowanie witaminy D3 przez kobietę w ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej i chorób infekcyjnych u noworodka [7]. Ryzyko to zwiększają natomiast duża masa urodzeniowa oraz nadwaga we wczesnym dzieciństwie [7], co zaobserwowano szczególnie u dzieci płci żeńskiej.

Ponadto wykazano zależność między nasileniem objawów chorób atopowych a spożyciem owoców i warzyw wśród małych dzieci. Im większy jest udział takich produktów w diecie, tym mniejsze nasilenie alergicznego nieżytu nosa, astmy i innych chorób alergicznych [7].

Przeczytaj także:

Otyłość, astma i mikrobiota jelitowa

Często podkreśla się zależności między otyłością a astmą, w powstawaniu których jednym ze wspólnych mianowników są zaburzenia mikrobioty jelitowej [7]. Wyodrębniono nawet charakterystyczny fenotyp astmy związanej z otyłością. Jak wskazują liczne dowody naukowe, w tym fenotypie utrata masy ciała powoduje poprawę kontroli choroby, a wzrost wagi pogarsza stan chorego [7]. Istnieją dwie postacie astmy zależnej od otyłości. Pierwsza występuje u osób młodych i jest związana z alergią. Natomiast druga dotyczy przede wszystkim pacjentów w nieco starszym wieku (np. średnim), a zwłaszcza kobiet, u których nie występuje alergia [7].

Nie ma jednak zgody co do tego, którą z chorób – astmę czy otyłość – należy uznać za pierwotną wobec drugiej. Możliwe, że osoby z astmą – z powodu towarzyszących im duszności – unikają wysiłku fizycznego, a to czynnik sprzyjający otyłości [7].

Bezsprzeczny jest natomiast związek ciężkiego przebiegu astmy oskrzelowej z otyłością. W praktyce pacjenci z otyłością często są zmuszeni przyjmować większe dawki leków [10]. Dzieje się tak za sprawą przewlekłego stanu zapalnego, który wynika z aktywności immunologicznej tkanki tłuszczowej [7].

Zobacz też:

Immunologicznie czynna tkanka tłuszczowa

Otyłość a choroby alergiczne, osoba stoi na wadze z przodu leży centymetr

W wielu publikacjach naukowych przewija się stwierdzenie, że tkanka tłuszczowa jest immunologicznie czynna. Co to oznacza? W świetle wiedzy, jaką mamy od lat 80. ubiegłego wieku, nie można już mówić o tym, że tłuszcz jest dla organizmu jedynie zasobem energetycznym [8]. Komórki tkanki tłuszczowej produkują hormony takie jak leptyna i adiponektyna [7,8]. Przy czym leptyna (hormon sytości) wytwarzana jest wyłącznie przez adipocyty, czyli główne komórki tłuszczowe [8]. Dlatego tkankę tłuszczową uznaje się za organ endokrynny [8].

Leptyna i adiponektyna z jednej strony wpływają na przemiany metaboliczne, z drugiej zaś – mogą działać prozapalnie. Jednak nie są one jedynymi mediatorami procesów zapalnych, których źródło stanowi tkanka tłuszczowa. Innych cytokin zapalnych związanych z aktywnością komórek tłuszczowych wymienia się całe mnóstwo. Są to np. IL-6, IL-1β, TNF-α, MCP-1… [8]. Warto w tym miejscu podkreślić, że tkanka tłuszczowa trzewna (pokrywająca narządy wewnętrzne, np. serce, nerki, wątrobę) wykazuje większą aktywnością prozapalną niż podskórna [8].

Proces zapalny toczący się w sposób ciągły prowadzi do dezintegracji nabłonka. Wskutek tego dochodzi do niekontrolowanego przenikania szkodliwych czynników i ich oddziaływania w głębszych warstwach błony śluzowej układu oddechowego czy skóry właściwej [9]. Wtedy w tych głębszych partiach nabłonka zaczyna rozwijać się stan zapalny. Tak właśnie może wyglądać początek astmy oskrzelowej, alergicznego nieżytu nosa, przewlekłego zapalenia zatok i atopowego zapalenia skóry [9].

[1] Bąk-Sosnowska M. i in., Zalecenia PTLO 2022. Rozdział 1. Informacje ogólne i epidemiologia (2022). Medycyna Praktyczna. Online: https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/wytyczne/303525,1-informacje-ogolne-i-epidemiologia

[2] Fal A.M., Pawłowicz R., Alergia – wzrastające zagrożenie XXI wieku (2009). Pediatria i Medycyna Rodzinna, 5(3), 141–144, 159. Online: http://pimr.pl/artykul.php?a=487

[3] Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski (2019). Departament Analiz i Strategii Narodowego Funduszu Zdrowia. Online: https://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/370/7296/1/raport_-_cukier.pdf

[4] Polskie dzieci tyją najszybciej w Europie (2023). Medycyna Praktyczna. Online: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/aktualnosci/badania/332742,polskie-dzieci-tyja-najszybciej-w-europie

[5] Kowalczyk P., Otyłość w wybranych chorobach alergicznych i autoimmunizacyjnych (2019). Przegląd Lekarski, 76, 3, 136–142. Online: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/146563/kowalczyk_et-al_otylosc_w_wybranych_chorobach_alergicznych_2019.pdf?sequence=1&isAllowed=y

[6] Orihara K., Haraguchi A., Shibata S., Crosstalk Among Circadian Rhythm, Obesity and Allergy (2020). International Journal of Molecular Sciences, 10, 21 (5), 1884. Online: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32164209/

[7] Ukleja-Sokołowska N., Sokołowski Ł., Gawrońska-Ukleja E., Bartuzi Z., Wpływ diety na rozwój chorób alergicznych (2017). Alergia Astma Immunologia, 22(4), 67–71. Online: https://alergia-astma-immunologia.pl/2017_22_4/AAI_04_2017_1304_Ukleja.pdf

[8] Mazurek T., Aktywność prozapalna tkanki tłuszczowej – nowe spojrzenie na etiologię miażdżycy (2009). Kardiologia Polska, 67, 1119–1124. Online: https://journals.viamedica.pl/polish_heart_journal/article/download/80348/60269

[9] Postępy w alergologii. Monografia pod red. M. Chałubińskiego (2023). Medycyna po Dyplomie. Online: https://podyplomie.pl/system/products/sample_pdfs/000/010/651/original/Mon_Postepy_w_alergologii_fragment.pdf

[10] Kupczyk M., Czy otyłość u chorego na astmę wpływa na wybór farmakoterapii? Czy chorzy z otyłością wymagają stosowania większych dawek leków? (2024). Medycyna Praktyczna. Online: https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/baza-wiedzy/u-specjalisty/330364,czy-otylosc-u-chorego-na-astme-wplywa-na-wybor-farmakoterapii-czy-chorzy-z-otyloscia-wymagaja-stosowania-wiekszych-dawek-lekow?fbclid=IwAR1xMHD_D_pNlzKdsUHxc6lE3eiE–QogR51Vn4YQNghOmjCX5BpRgnNBwI