Pikflometr – co warto wiedzieć?
Co mierzy pikflometr? Rola badania PEF w monitorowaniu astmy
Pikflometr (ang. peak flow meter) to urządzenie mierzące szczytowy przepływ wydechowy powietrza, który jest parametrem badania PEF [1]. Pozwala na ocenę ograniczeń przepływu powietrza wynikających ze zwężenia dróg oddechowych, np. w przebiegu astmy oskrzelowej czy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc [1]. Służy do codziennego monitorowania czynności płuc zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci [2,3]. Jest to podstawowe narzędzie do samokontroli astmy. Pozwala wykryć zmiany, które mogą świadczyć o zaostrzeniu choroby. Przy skurczu oskrzeli (np. w astmie) dochodzi do zmniejszenia wartości PEF [2]. Następuje to np. w odpowiedzi na kontakt z alergenami lub w wyniku infekcji.
Rodzaje pikflometrów a pomiar PEF
Pikflometru można używać samodzielnie i mieć go zawsze przy sobie. Jest urządzeniem niewielkich rozmiarów, bezpiecznym i łatwym w obsłudze [1]. By z niego skorzystać, wystarczy mocno dmuchnąć w ustnik, a następnie odczytać wynik badania PEF.
Pikflometr występuje w dwóch wariantach – mechanicznym i elektronicznym. Pierwszy z nich (mechaniczny) jest tańszy (kosztuje kilkadziesiąt złotych), ale mniej zaawansowany technologicznie. Ma wskaźnik, który przesuwa się po skali w zależności od tego, z jaką siłą wdmuchujemy powietrze – im silniejszy wydmuch, tym większa wartość PEF [3].
W pikflometrze elektronicznym, z reguły łatwiejszym w użytkowaniu, zamiast skali ze wskaźnikiem znajduje się monitor, który automatycznie wyświetla wynik pomiaru PEF. Rolę monitora może pełnić również prosta aplikacja mobilna do zainstalowania w smartfonie [1].
Pikflometr elektroniczny zapisuje wyniki pomiarów i ułatwia ich interpretację, czemu służy system kwalifikacji do jednej z trzech kategorii oznaczonych różnymi kolorami (patrz poniżej) [1]. Aplikacja mobilna przedstawia dane w formie graficznej, np. w postaci wykresu. Cena pikflometru elektronicznego może wahać się od kilkuset do tysiąca złotych.
Pikflometry różnią nie tylko możliwościami technologicznymi i ceną, ale także dokładnością i powtarzalnością pomiarów [1]. Nie wszystkie wykazują dokładność pomiarową zgodną z wymaganiami Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO 23747:2015). Zdarza się, że różnice w pomiarach przeprowadzanych różnymi pikflometrami przekraczają 20% [1]. A niedokładny wynik badania PEF może negatywnie wpłynąć na przebieg i skuteczność leczenia.
Czym badanie PEF różni się od spirometrii?
PEF (ang. peak expiratory flow) lub PEFR (ang. peak expiratory flow rate) – czyli szczytowy przepływ wydechowy – informuje o tym, jaką maksymalną prędkość przepływu powietrza można uzyskać w czasie wydechu [3]. Jest to parametr wyrażany w litrach na minutę, otrzymywany również w badaniu spirometrycznym. Jednak dzięki spirometrii – oprócz pomiaru PEF – uzyskujemy również szereg innych wskaźników. Najważniejsze z nich to:
WSKAŹNIKI OBJĘTOŚCIOWE:
- FEV1 – nasilona pierwszosekundowa objętość wydechowa, czyli objętość powietrza wydmuchiwanego z płuc podczas pierwszej sekundy natężonego wydechu,
- FVC – nasilona pojemność życiowa, czyli objętość powietrza, jaką można wydmuchać od najgłębszego wdechu do maksymalnego wydechu,
- FEV1/FVC – test Tiffeneau (iloraz FEV1 i FVC) – parametr określający, czy za zaburzony wynik spirometrii odpowiada zwężenie oskrzeli (obturacja), czy zmniejszenie objętości płuc.
WSKAŹNIKI PRZEPŁYWOWE:
- MEF albo FEF – parametry umożliwiające ocenę przepływu powierza w drobnych oskrzelach,
- PEF.
Pomiar PEF, spirometria i próba rozkurczowa to zestaw badań służących ocenie sprawności wentylacyjnej płuc, które mogą zostać wykonane przez lekarza rodzinnego w ramach podstawowej opieki zdrowotnej [6]. Przy czym należy pamiętać, że badanie PEF nie zastąpi badania spirometrycznego. Choć to procedura szybsza i łatwiejsza od spirometrii, daje dużo mniej dokładny wynik. Dlatego badanie PEF nie powinno służyć jako jedyne narzędzie w diagnostyce astmy [3]. Wartość diagnostyczną ma seria wyników, a nie jednorazowy pomiar PEF (chodzi o zaobserwowanie zmienności) [3].
Jak korzystać z pikflometru? Przebieg i wyniki pomiarów
Szczytowy przepływ wydechowy (PEF) zależy m.in. od wysiłku wydechowego, wieku, płci i wzrostu pacjenta [1]. Ponadto charakteryzuje się zmiennością dobową. Najniższy jest rano, a najwyższy wieczorem. Zmienność nieprzekraczająca 20% mieści się w granicach normy [2,3].
Badanie PEF krok po kroku:
- przed przystąpieniem do wykonania badania odpocznij,
- przybierz pozycję stojącą (!) – pomiar w pozycji leżącej czy siedzącej to najczęstszy błąd wpływający na wynik PEF; jeśli zachodzi konieczność przeprowadzania pomiaru w pozycji siedzącej, należy wyprostować plecy i szyję,
- trzymaj urządzenie poziomo,
- jeśli masz pikflometr mechaniczny, przesuń wskaźnik na pozycję „zero”, a jeżeli dysponujesz pikflometrem elektronicznym, włącz urządzenie i/lub aplikację mobilną,
- wykonaj jak najgłębszy wdech i wstrzymaj powietrze,
- wypuść powietrze do ustnika, obejmując go szczelnie wargami (nie blokuj ustnika językiem!) – staraj się zrobić to z całej siły: jak najszybciej i jak najkrócej,
- odczytaj i zapisz uzyskany wynik,
- powtórz pomiar trzykrotnie i zanotuj największą wartość, która jest docelowym wynikiem badania; pamiętaj, że dwa najwyższe wyniki powinny spełniać kryterium powtarzalności (nie mogą się różnić o więcej niż 40 l/min) [1,2].
Aby zinterpretować wyniki badania PEF, należy zacząć od określenia wartości należnej dla danego chorego – na podstawie dwutygodniowych pomiarów (dokonywanych dwa razy dziennie – rano i wieczorem). Przyjmuje się, że wynik PEF można uznać za prawidłowy, jeśli stanowi on co najmniej 80% wartości należnej [1].
W pikflometrach elektronicznych wynik jest automatycznie przetwarzany i kwalifikowany do jednej z trzech kategorii:
- zielonej (> 80 % wartości należnej)
- żółtej (50–80 % wartości należnej),
- czerwonej (< 50 % wartości należnej).
Przy nieprawidłowych wynikach badania PEF najlepiej skontaktować się z lekarzem lub – jeśli zostało to przyjęte w planie postępowania – samodzielnie zwiększyć dawkę leku [1,3].
Aleksandra Lipiec
