Orzechy włoskie – najzdrowsze ze wszystkich?
W wielu krajach, takich jak Hiszpania, Wielka Brytania czy Polska, najpopularniejszymi i najczęściej spożywanymi orzechami są orzechy włoskie. Wysokoenergetyczne, bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, białko, witaminy z grupy B i witaminę C… Nic dziwnego, że uznaje się je za produkty o niebagatelnym znaczeniu w diecie człowieka [1,2].
Wśród wszystkich orzechów to właśnie te charakteryzują się największą koncentracją cennych kwasów (69%) w bardzo korzystnych proporcjach omega-6 do omega-3 (5:1) [1,2]. Zawierają m.in. dużo kwasu α-linolenowego (ALA n-3), który jest silnym antyoksydantem. Dlatego orzechy są zalecane w profilaktyce i dietoterapii chorób sercowo-naczyniowych [2]. Udowodniono, że zmniejszają ryzyko śmierci z powodu chorób układu krążenia i udaru mózgu [3]. Jednocześnie jednak znajdują się na liście pokarmów wywołujących ciężkie reakcje alergiczne [4].
Alergia na orzechy włoskie – niebezpieczna i wcale nie rzadka
Orzechy drzew (w tym włoskie) uwzględnione zostały w tzw. wielkiej dziewiątce alergenów pokarmowych, które odpowiadają za 90% reakcji alergicznych na pokarm. Składają się z wielu białek (molekuł), a niektóre z tych cząsteczek potrafią uczulać. Uczulające białka orzecha włoskiego różnią się między sobą właściwościami. W alergologii oznaczane są różnymi symbolami – od Jug r 1 do Jug r 8. Od tego, na które konkretnie białko mamy alergię (i w jakim stopniu), zależy np. rodzaj i nasilenie występujących u nas objawów. Swój profil uczulenia można sprawdzić dzięki diagnostyce molekularnej.
Badania przeprowadzone w Klinice Alergologii i Pneumonologii w Rabce-Zdroju wykazały uczulenie na orzechy włoskie u 33% leczonych tam dzieci atopowych (w wieku 0–18 lat). Dla porównania – odsetek osób uczulonych na orzechy arachidowe i laskowe w tej samej grupie wynosił aż 52% [6].
Orzechy włoskie zawierają białka zapasowe (Jug r 1, Jug r 2, Jug r 4, Jug r 6), które są związane z dużym ryzykiem wystąpienia anafilaksji [5,6]. Poza tym znajdują się w nich inne, niemal tak samo niebezpieczne cząsteczki z grupy nsLTP (Jug r 3, Jug r 8). Mogą one wywołać wstrząs szczególnie wtedy, gdy kontakt z nimi zbiega się z działaniem czynników wzmacniających przebieg reakcji alergicznej. Chodzi o tzw. kofaktory, czyli np. wysiłek fizyczny, wypicie alkoholu [6].
Alergeny orzecha włoskiego, które mogą wywoływać anafilaksję są termostabilne, co oznacza, że nie tracą swoich właściwości pod wpływem działania temperatury [9]. A więc u osoby uczulonej reakcji można spodziewać się nawet po zjedzeniu pieczonej czy gotowanej potrawy z ich zawartością.
Objawy alergii – łagodne i ciężkie
Objawami, które mogą świadczyć o alergii na orzechy włoskie, są:
- zespół alergii jamy ustnej (obrzęk jamy ustnej, swędzenie, pieczenie) – najczęściej zgłaszany,
- pokrzywka,
- obrzęk naczynioruchowy,
- astma alergiczna,
- katar alergiczny,
- alergiczne zapalenie spojówek,
- dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka),
- reakcja anafilaktyczna (w tym wstrząs anafilaktyczny) [7,11].
Występują one zwykle w ciągu 2 godzin od spożycia.
W przypadku ciężkiej reakcji możemy mieć do czynienia z:
- dysfagią (zaburzeniami połykania),
- dysfonią (zaburzeniami głosu),
- objawami ze strony dolnych dróg oddechowych (obrzękiem krtani, skurczem oskrzeli), układu krążenia (nagłym obniżeniem ciśnienia poniżej dopuszczalnych wartości) lub neurologicznymi [11].
Jak wynika z dużego badania przeprowadzonego w różnych ośrodkach badawczych w Europie, objawy łagodne lub umiarkowane dotyczą ok. 70% osób z tego rodzaju alergią, natomiast ciężkie – ok. 30% [11].
Poważnym problemem jest obecność orzechów (włoskich i innych) jako ukrytych alergenów w produktach przetworzonych [8]. Mogą one dostać się do żywności zupełnie przypadkowo, np. na etapie przygotowania w zakładzie produkcyjnym lub podczas przyrządzania posiłku w restauracji. Niestety, nawet śladowe ilości orzechów u osób silnie uczulonych mogą doprowadzić do anafilaksji [9].
Uczulenie na orzechy włoskie a reakcje krzyżowe
To jednak nie wszystko. Molekuły przypominające strukturą białka orzecha włoskiego występują w innych produktach, dlatego dochodzi do reakcji krzyżowych.
Co to znaczy? Posłużmy się przykładem. Wykazano duży stopień podobieństwa (ponad 90%) między białkami zapasowymi orzecha włoskiego i orzecha pekan, które należą do tej samej rodziny botanicznej (Juglandaceae) [5,6]. Układ odpornościowy może więc łatwo „pomylić” te białka i przy alergii na orzechy włoskie zareagować takimi samymi objawami na orzechy pekan.
Analogiczny mechanizm sprawia, że orzechy włoskie mogą krzyżować też z: orzeszkami ziemnymi, orzechami laskowymi, pistacjami, sezamem, soczewicą, soją, brzoskwinią, pomidorem, jabłkiem, kiwi [6,11].
Molekuły z symbolem Jug r wykazują silne powiązania nie tylko z białkami występującymi w pokarmach roślinnych, ale również z tymi, które kryją się w pyłkach roślin: brzozy, traw, bylicy, platana [6,11]. W związku z tym wchodzą z nimi w szczególny typ reakcji krzyżowych, zwanych zespołem pyłkowo-pokarmowym. Dotyczy to przede wszystkim profilin (Jug r 7) oraz białek PR-10 (Jug r 5) i nsLTP (Jug r 3, Jug r 8) [6].
Właśnie reaktywność krzyżowa z pyłkami jest główną przyczyną występowania objawów alergii po orzechach włoskich (jeśli chodzi o Europę) [11]. Uczulenie na orzechy włoskie związane z pyłkiem brzozy dominuje w Europie Północnej i Środkowej. Białko Jug r 5 jest bardzo podobne do Bet v 1 – głównego alergenu brzozy [11].
Uczulenie na nsLTP (Jug r 3) związane z głównym alergenem brzoskwini rozpoznaje się głównie w Europie Południowej. Natomiast uczulenie na profilinę orzecha włoskiego (Jug r 7) występuje z podobną częstością w całej Europie [11].
Co ciekawe, badania naukowe dowiodły, że alergia na pyłki bylicy prawie czterokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkiej alergii na orzechy włoskie [11].
