Strefa Alergii | ABC Alergii

Alergia na orzeszki ziemne, czyli sekrety fistaszków

/ 5.

Data publikacji: 2024-07-23
Do przeczytania w 9 minut
Alergia na orzeszki ziemne jest wyjątkowo niebezpieczna. To dlatego, że fistaszki zawierają w sobie białka znajdujące się na samym szczycie listy alergenów powiązanych z wysokim ryzykiem anafilaksji. Potrafią spowodować reakcję organizmu już w ciągu kilku sekund. Co warto wiedzieć o tych orzechach, które… wcale nie są orzechami? Dlaczego potrafią tak bardzo uczulać?

Orzech ziemny to nie orzech? Skąd się wzięły fistaszki

Fistaszki – nazywane też orzechami ziemnymi (lub arachidowymi) – według klasyfikacji botanicznej nie są orzechami, lecz roślinami strączkowymi. Należą więc do tej samej rodziny co groch, soja i soczewica. Temu właśnie zawdzięczają wysoką zawartość białka – znacznie większą niż w orzechach drzewnych (włoskich, laskowych, brazylijskich, piniowych makadamia, pecan, nerkowcach) [1].

Arachidy pochodzą z Ameryki Południowej, a ich uprawie sprzyja klimat subtropikalny i tropikalny. Przez Europejczyków zostały poznane dopiero podczas ekspansji do Nowego Świata. Hiszpańscy i portugalscy kolonizatorzy trafili na rdzennych mieszkańców uprawiających orzeszki ziemne w Meksyku, Peru, Brazylii i innych krajach dorzecza Rio de la Plata (Argentynie, Paragwaju, Boliwii). Fistaszki rozpowszechniły się w Europie, Afryce, Azji i na wyspach Pacyfiku znacznie później [2]. Na ich popularyzację wpłynęła głównie II wojna światowa. Wtedy to pożywnymi, wysokobiałkowymi orzechami ziemnymi żywiono żołnierzy.

Obecnie prawie połowa światowej produkcji orzechów ziemnych należy do Chin. Znaczącymi producentami są też Indie i USA [1].

Uprawa orzeszków ziemnych

Alergia na orzeszki ziemne – przodują Amerykanie

Z fistaszkami najbardziej kojarzą się Stany Zjednoczone. Orzeszki ziemne to surowce wykorzystywane do masowej produkcji masła orzechowego, czyli przysmaku, po który regularnie sięga blisko 90% Amerykanów [3]. Kanapki z masłem orzechowym i galaretką są w USA popularnymi przekąskami do lunchboxów [4]. Dlatego to właśnie w tym kraju notuje się największy, sięgający prawie 2% odsetek osób z alergią na orzeszki ziemne [1,5]. Co piąta osoba z alergią pokarmową, czyli około 6 milionów ludzi, reaguje na fistaszki. Jest to wiodąca alergia pokarmowa wśród amerykańskich dzieci [6].

Orzeszki ziemne i masło orzechowe

Według szacunków za 59% zgonów z powodu anafilaksji w USA odpowiadają orzeszki ziemne [1]. To one są główną przyczyną reakcji anafilaktycznych – nie tylko w Stanach, ale na całym świecie [1].

Dlaczego ten rodzaj alergii występuje znacznie częściej w USA niż w Chinach – mimo równie wysokiego spożycia arachidów? Istnieje hipoteza, że znaczenie ma tutaj sposób obróbki. Masło orzechowe powstaje z orzechów prażonych na sucho (co zwiększa jego alergenność). Natomiast Chińczycy jedzą zwykle orzeszki gotowane lub smażone [5,7]. W przeciwieństwie do innych powszechnych alergenów pokarmowych (mleka, jajka) orzeszki ziemne w postaci gotowanej są mniej alergenne niż po obróbce w wyższej temperaturze (prażeniu, pieczeniu) [1].

Fistaszki pełne alergenów. Kiedy spodziewać się anafilaksji?

Alergię na orzeszki ziemne ma 0,78%, czyli ponad 28 tys. Polaków [1]. Wykazano, że ten rodzaj alergii jest coraz częstszy wśród dzieci na całym świecie, a zwłaszcza w krajach zachodnich [1]. W USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Australii w ciągu ostatnich 20 lat częstość jej występowania wzrosła trzykrotnie [17]. Objawy u osoby uczulonej pojawiają się zwykle przed 14. rokiem życia, często już we wczesnym dzieciństwie (w 1.–2. roku) [8]. Zazwyczaj jest to alergia przetrwała, czyli taka, z której się nie wyrasta [1,9].

Około 10% białek orzechów ziemnych to substancje o stwierdzonym charakterze alergennym. Wskazano ich już kilkanaście.


RODZINA BIAŁEK
 

MOLEKUŁY

Białka zapasowe7S globuliny: Ara h 1
11S globuliny: Ara h 3
2S albuminy: Ara h 2, Ara h 6, Ara h 7
ProfilinyAra h 5
PR-10Ara h 8
nsLTPAra h 9, Ara h 16, Ara h 17
OleozynyAra h 10, Ara h 11, Ara h 14, Ara h 15
DefensynyAra h 12, Ara h 13

Najistotniejsze z nich to Ara h 1, Ara h 2 (główny alergen) i Ara h 3 [9]. W Polsce najczęściej uczulają Ara h 2 i Ara h 6 [8].

Uwaga: anafilaksja!

Czasem zaledwie śladowe ilości orzeszków ziemnych (kilka miligramów) mogą okazać się skrajnie niebezpieczne. Już taka dawka potrafi wywołać natychmiastową reakcję alergiczną, nawet śmiertelną, choć objawy alergii są zazwyczaj łagodne [1]. Oczywiście wszystko zależy od tego, co konkretnie uczula nas w orzeszkach. Z ciężkimi reakcjami ogólnoustrojowymi związana jest alergia na białka zapasowe i defensyny [10]. Z badań wynika, że 1 na 3 osoby z alergią na orzeszki ziemne co najmniej raz w życiu doświadcza anafilaksji [1].

Fistaszki znajdują się w wielu w produktach spożywczych (zwłaszcza słodyczach, wyrobach cukierniczych, sosach), co zwiększa ryzyko przypadkowego spożycia [1]. Do zanieczyszczenia tymi alergenami często dochodzi podczas przetwarzania i transportu żywności [1].

Reakcje anafilaktyczne zdarzają się przeważnie poza domem. Dlatego alergia na orzeszki ziemne jest wskazaniem do noszenia przy sobie epinefryny (najlepiej dwóch dawek), dostępnej w postaci ampułko-strzykawki lub autowstrzykiwacza [4].

Reakcja anafilaktyczna

Ara h 2 czy Ara h 3 – skąd wiadomo, co uczula? Diagnostyka alergii na orzeszki ziemne

Rozpoznanie alergii opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim, który pozwala stwierdzić związek charakterystycznych objawów ze spożyciem orzeszków ziemnych. Do ustalenia rozpoznania konieczne są również wyniki badań diagnostycznych (obydwu lub jednego z dwóch):

  • punktowych testów skórnych (PTS) z użyciem standaryzowanego ekstraktu orzeszków ziemnych,
  • testów z krwi na oznaczenie stężenia antygenowo swoistych IgE w surowicy (sIgE) [15,16].

Niezwykle cennym uzupełnieniem diagnostyki są molekularne testy alergiczne – to właśnie one pozwalają na wskazanie właściwej cząstki uczulającej i ocenę ryzyka reakcji anafilaktycznej. Dzięki takim testom można również sprawdzić, czy objawy faktycznie wynikają z alergii na orzeszki ziemne, czy są wynikiem reakcji krzyżowej [15,16].

W niektórych przypadkach stosuje się doustną próbę prowokacyjną (tylko pod ścisłym nadzorem lekarskim) [15,16].

Jakie są objawy alergii na orzeszki ziemne?

Z alergią na orzeszki ziemne często współistnieją takie choroby jak astma, alergiczny nieżyt nosaatopowe zapalenie skory (AZS) [1], które mogą wiązać się z nasilonymi reakcjami po spożyciu arachidów. Podstawami do tego, by podejrzewać alergię (po kontakcie z orzeszkami drogą doustną, przeskórną lub inhalacyjną) są następujące objawy:

  • zespół alergii jamy ustnej (OAS) – świąd, mrowienie warg i gardła, obrzęk języka,
  • pokrzywka, zaczerwienienie i świąd skóry (miejscowy lub uogólniony),
  • zaburzenia połykania,
  • kaszel, duszność, chrypka i świszczący oddech,
  • wodnisty katar,
  • napadowe kichanie,
  • łzawienie oczu,
  • kurczowy ból brzucha,
  • nudności, wymioty i biegunka,
  • obrzęk naczynioruchowy,
  • skurcz oskrzeli,
  • obrzęk krtani, niedrożność dróg oddechowych,
  • spadek ciśnienia tętniczego krwi [1,8,12].

W przypadku reakcji anafilaktycznej objawy pochodzą z co najmniej dwóch układów (oddechowego, pokarmowego, sercowo-naczyniowego, skóry), pojawiają się gwałtownie i szybko postępują [13]. Kulminacją tej reakcji jest wstrząs anafilaktyczny, który wiąże się zwykle ze znacznym obniżeniem ciśnienia, ostrą dusznością, utratą przytomności, drgawkami, zamknięciem krtani w wyniku obrzęku i niemożnością oddychania [14].

Orzeszki ziemne i reakcje krzyżowe

Objawy alergii na orzeszki ziemne mogą być wynikiem reakcji krzyżowej. Ara h 8 reaguje z głównym alergenem pyłku brzozy (Bet v 1) [9]. Oznacza to, że osoby uczulone na brzozę mogą mieć objawy po spożyciu fistaszków (szczególnie w okresie pylenia tego drzewa). W zespole pyłkowo-pokarmowym bierze udział także profilina Ara h 5 (reaguje z Bet v 2 pyłku brzozy i Phl p 12 tymotki łąkowej) [9]. Poza tym osoby z alergią na orzeszki ziemne mogą odczuwać objawy również po zjedzeniu innych strączków: soczewicy, soi, fasoli, grochu, kozieradki i łubinu [11].

[1] Gawryjołek J., Krogulska A., Alergia na orzeszki ziemne – epidemiologia, patomechanizm, czynniki ryzyka, drogi ekspozycji, objawy i rokowanie (2022). Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology, 9(3), 150–159. Online: https://www.termedia.pl/Alergia-na-orzeszki-ziemne-epidemiologia-patomechanizm-czynniki-ryzyka-drogi-ekspozycji-objawy-i-rokowanie,123,47744,0,0.html

[2] Hammons R.O., Herman D., Stalker T., Origin and Early History of the Peanut (2016). Genetics, Processing, and Utilization, 1–26. Online: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9781630670382000010?via%3Dihub

[3] U.S. population: Do you eat peanut butter? (2024). Online: https://www.statista.com/statistics/281221/us-households-consumption-of-peanut-butter/

[4] Peanut (2019). American College of Allergy Asthma and Immunology. Online: https://acaai.org/allergies/allergic-conditions/food/peanut/

[5] Thomas N.M., Racial and Ethnic Data Reported for Peanut Allergy Epidemiology Do Little to Advance Its Cause, Treatment, or Prevention (2021). Frontiers in Public Health, 9, 685240. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8578288/

[6] Warren Ch., Lei D., Sicherer S., Schleimer R., Gupta R., Prevalence and characteristics of peanut allergy in US adults (2021). Journal of Allergy and Clinical Immunology, 147(6), 2263–2270. Online: https://www.jacionline.org/article/S0091-6749(20)32412-X/pdf

[7] Beyer K. i in., Effects of cooking methods on peanut allergenicity. The Journal of Allergy and Clinical Immunology, 107(6), 1077–1081. Online: https://www.jacionline.org/action/showPdf?pii=S0091-6749%2801%2953557-5

[8] Gugała A., Kurowski M., Kowalski M.L., Alergia na pokarmy w Polsce na tle innych krajów Europy – wyniki projektu EuroPrevall (2021). Alergia Astma Immunologia, 26(1), 18–26. Online: https://bibliotekanauki.pl/articles/2012571.pdf

[9] Palladino Ch., Breiteneder H., Peanut allergens (2018). Molecular Immunology, 100, 58–70. Online: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0161589018301226

[10] Majsiak E., Niebezpieczne alergeny. Czy da się przewidzieć anafilaksję? (2023). Strefa Alergii, 2(5), 11–12. Online: https://strefaalergii.pl/abc-alergii/niebezpieczne-alergeny-czy-da-sie-przewidziec-anafilaksje/

[11] Muller T. i in., Relevance of sensitization to legumes in peanut-allergic children (2022). Pediatric Allergy and Immunology, 33(9), e13846. Online: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36156816/

[12] Panaszek B., Szmagierewski W., Zespół alergii jamy ustnej (2012). Alergia, 2, 6–13. Online: http://alergia.org.pl/wp-content/uploads/2017/08/Zesp%C3%B3%C5%82-alergii-jamy-ustnej.pdf

[13] McLendon K., Sternard B.T., Anaphylaxis (2023). National Library of Medicine. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482124/

[14] Gaszyński W., Wstrząs anafilaktyczny (2017). Lekarz POZ, 98–103. Online: https://www.termedia.pl/Wstrzas-anafilaktyczny,98,29949,0,0.html

[15] Gawryjołek J., Krogulska A., Diagnostyka alergii na orzeszki ziemne – część I (2022). Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology, 9(3), 160–169. Online: https://www.termedia.pl/Diagnostyka-alergii-na-orzeszki-ziemne-czesc-I,123,47745,1,0.html

[16] Gawryjołek J., Krogulska A., Diagnostyka alergii na orzeszki ziemne – część II (2022). Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology, 9(3), 170–178. Online: https://www.termedia.pl/Diagnostyka-alergii-na-orzeszki-ziemne-czesc-II,123,47746,1,0.html

[17] Nowak-Węgrzyn A., Wesley Burks A., Sampson H.A., Middleton’s Allergy: Principles and Practice, 79, 1294–1325.e1.