Owady na talerzu, czyli jakie?
Oficjalnie i zgodnie z tzw. literą prawa na terenie Unii Europejskiej aktualnie można wprowadzać do obrotu spożywczego cztery owady:
- Mącznik młynarek (Tenebrio molitor), w postaci larwy, od maja 2021
- Szarańcza wędrowna (Locusta migratoria), w postaci dorosłego owada, od listopada 2021
- Pleśniakowiec lśniący (Alphitobius diaperinus), w postaci larwy, od stycznia 2023
- Świerszcz domowy (Acheta domesticus), w postaci dorosłego owada, od stycznia 2023
Owady jadalne są rodzajem tzw. pożywienia alternatywnego. Co to takiego? Otóż alternatywne źródła pożywienia (w zasadzie chodzi głównie o białko) to takie, które wcześniej nie były przeznaczone do spożycia przez ludzi i zwierzęta, lub też były wykorzystywane w ograniczonym zakresie, np. stanowiły pożywienie niszowych grup etnicznych. Teraz coraz częściej poszukujemy nowych rozwiązań i ma to szerokie uwarunkowania klimatyczne, ekonomiczne i gospodarcze.
Alternatywne źródła białka
No, właśnie głównie białko, dobrej jakości, pełnowartościowe. To jednak nie wszystko. Owady są również bogate w składniki mineralne (w tym wapń i żelazo) oraz proste w hodowli. Zjedzą wszystko, można je hodować wszędzie, ich farmy nie potrzebują dużo wody, a owady nie produkują dużo dwutlenku węgla i na dodatek przyrost ich biomasy jest bardzo szybki. Ogólnie, owady na tle dotychczas stosowanych źródeł białka zwierzęcego (drób i zwierzęta rzeźne) wypadają imponująco. Może poza aspektem kulturowym i emocjonalnym.
Owady na talerzu i wszystko jest super?
Nie do końca. Posiłki z owadami nie są dobre dla wszystkich, a dla niektórych mogą być wręcz niebezpieczne. U niektórych osób mogą wywołać ciężkie reakcje alergiczne i to już podczas pierwszej konsumpcji.
Kto nie powinien jeść owadów?
Unia Europejska nie bez powodu każe zamieszczać na opakowaniach żywności zawierającej owady informację, że „białka owadów mogą wywoływać reakcje alergiczne u osób uczulonych na skorupiaki, roztocze i w niektórych przypadkach, na mięczaki”. Dlaczego? Dlatego, że wiemy, iż u tych osób możliwe są ciężkie reakcje alergiczne po spożyciu owadów. A jest tak dlatego, że i roztocze, i skorupiaki, i mięczaki, i wszystkie stawonogi (czyli owady też) maja klika wspólnych białek będących silnymi alergenami. Na dodatek bardzo chętnie reagują krzyżowo z wytworzonymi dla nich przeciwciałami, w tym swoistymi immunoglobulinami E.
Owady na talerzu – jakie to alergeny?
Na dzisiaj jesteśmy w zasadzie prawie pewni dwóch: tropiomiozyn i kinaz argininy.
Tropomiozyny to silnie uczulające, reagujące krzyżowo cząsteczki z różnych źródeł (panalergeny), które mogą wywoływać różne objawy, w tym anafilaksję. Uczulenie na tropomiozyny może wystąpić w wyniku spożycia (owoce morza), wdychania (roztocza, karaluchy) lub zakażenia pasożytami (glista, anisakis). Kliniczne objawy alergii na tropomiozyny obejmują zwykle:
- skórę (pokrzywka, świąd, obrzęk naczynioruchowy),
- jamę ustną (opuchnięcie warg i ust),
- problemy żołądkowe (wymioty, skurcze brzucha, biegunka)
- mogą być one również przyczyną ciężkich objawów systemowych (anafilaksja) czy astmy (czasem związanej z wysiłkiem fizycznym).
Co bardzo ważne tropomiozyny są białkami bardzo stabilnymi. Są odporne na ogrzewanie (nawet bardzo wysokie temperatury) oraz trawienie enzymami rozkładającymi białka (proteolizę). Wynika z tego, że trudno jest zmniejszyć ich potencjał alergenowy.
Z kolei kinazy argininowe to białka występujące wyłącznie u bezkręgowców. Charakteryzują się znaczną reaktywnością krzyżową. Mogą stanowić zarówno alergen wziewny jak i pokarmowy. Są to białka wrażliwe na temperaturę i trawienie (czyli można się ich pozbyć stosunkowo łatwo).
Na razie, uważa się, że w kontekście ryzyka reakcji na owady jadalne, uczulenie na tropomizyny stanowi większe ryzyko reakcji krzyżowej niż uczulenie na kinazy argininowe. Ponadto, jest ono większe u osób uczulonych na owoce morza, czy mięczaki (generalnie drogą pokarmową) niż u osób uczulonych na roztocze (czyli drogą wziewną)
I czy to już całe ryzyko?
Możliwe, że nie. Po pierwsze, to tak naprawdę prawdopodobieństwo, że nigdy nie zjedliśmy żadnego owada jest bardzo małe (żeby nie mówić zerowe). Przypadkowe spożycia owadów są nieuniknione. Czyli każdy może się tak naprawdę w życiu na zjedzone nieświadomie owady uczulić. Ale prawdopodobnie to akurat, jak się szacuje, nie jest dużym problemem. Większy problem stanowi raczej nasza nikła wiedza o owadzich białkach.
Alergizujący potencjał owadów nadal niewiadomą
Zacznijmy od tego, że tak naprawdę, w kontekście ewentualnych alergii, o owadach wiemy bardzo mało. Jest niewielka liczba opublikowanych wyników badań poświęconych tej tematyce. W zasadzie skupiają się one na tym, co już mniej więcej wiemy, czyli na tropomizynach i kinazach argininy. A nawet tu jest jeszcze wiele znaków zapytania. Okazuje się bowiem, że białka te mogą mieć na tyle istotne różnice w budowie, że będą reagowały jak zupełnie odmienne alergeny. Poza tym, jeśli się oceni profil białkowy (tzw. proteom) określonego gatunku owada, to okazuje się, że np. w larwie jedwabnika (Unia jeszcze jej nie wpuściła na nasze talerze, ale w Azji jest zjadana powszechnie) można znaleźć 161 różnych białek i tak naprawdę każde z nich może być alergenem. Czy są? Tego jeszcze nie wiemy, ale ich masa cząsteczkowa i budowa wskazują, że mogą nimi być.
Jaki z tego wniosek?
Wypływamy na nieznane wody i nie wiadomo jaki „Kraken” na nas tam czeka. Obyśmy dobrze się nauczyli jak na tych wodach nawigować i nie rozbić się o chitynowe pancerzyki owadów.
