Pani Małgorzata – nasza rozmówczyni – zawsze ma przy sobie: adrenalinę, leki przeciwhistaminowe i sterydy. Z obawy przed wstrząsem nie wychodzi z domu bez swojej podręcznej apteczki ratującej życie. Zresztą musiała już do niej sięgać wiele razy: „Wstrząsy mam od siedmiu lat i zdarzają się one cyklicznie – raz, dwa razy w roku. Oprócz tego, na co dzień mam inne – mniej „drastyczne” – objawy alergii…”
Wstrząs anafilaktyczny i anafilaksja…
Wstrząs anafilaktyczny – w ciągu kilkunastu minut może doprowadzić nawet do śmierci. Wywołać go może, m.in. ukąszenie owadów, ale także niektóre pokarmy czy leki, szczególnie zwiotczające, przeciwzapalne czy antybiotyki. Zdaniem lekarzy, ogromne znaczenie ma tu edukacja – żeby każdy potrafił rozpoznać ten stan i mógł odpowiednio zareagować.
Wstrząs anafilaktyczny i anafilaksja – to jednak nie jest zupełnie to samo.
Anafilaksja jest ciężką, zagrażającą życiu reakcją nadwrażliwości, która pojawia się nagle po kontakcie z alergnenem. Może wystąpić u każdego, często pozornie zdrowego człowieka, w dowolnym miejscu oraz czasie i w ciągu niewielu minut doprowadzić do zgonu.
Kluczowe jest rozpoznanie objawów, które pojawiają się po: posiłku, podaniu leku, użądleniu czy , wysiłku fizycznym. Symptomy są z reguły gwałtownie i zwykle mamy do czynienia z co najmniej dwoma, spośród trzech wymienionych:
- skóra – zaczerwienienie, pokrzywka, silny świąd dłoni, stóp i całego ciała,
- układ oddechowy – napad kaszlu, duszność, świszczący oddech,
- przewód pokarmowy – obrzęk języka i gardła, ból brzucha, gwałtowne wymioty.
Anafilaksja może doprowadzić do wstrząsu – czyli: utraty świadomości i braku kontaktu z otoczeniem z powodu nagłego spadku ciśnienia krwi – ale nie musi. Lekarze podkreślają, że z roku na rok przybywa osób zagrożonych anafilaksją. W tej chwili jednak – nie potrafią wyjaśnić, dlaczego tak jest.
Kto powinien uważać na anafilaksję?
W niebezpieczeństwie są zwłaszcza osoby, u których występują równocześnie: alergia pokarmowa i astma oskrzelowa. Te osoby powinny mieć uzupełniony zestaw przeciwwstrząsowy o inhalator rozszerzający oskrzela.
U dorosłych w Europie Środkowej anafilaksję najczęściej powodują:
- użądlenia przez owady (50%): osy, pszczoły, szerszenie lub trzmiele,
- pokarmy (24%): orzeszki ziemne i orzechy drzew, skorupiaki, ryby, białko jaja kurzego, białka mleka krowiego, sezam, gluten, soja
- leki (17%): antybiotyki beta-laktamowe, leki zwiotczające, niesteroidowe leki przeciwzapalne, wyciągi alergenowe szczepionki, przeciwciała monoklonalne
Z kolei, w przypadku dzieci – najczęstszą przyczyną anafilaksji są:
- pokarmy (70%)
- jady owadów (22%)
- leki (7%).
Na taką reakcję należy się przygotować także podczas szczepienia, mimo że ryzyko związane z podaniem szczepionek jest bardzo małe. U około 15% dzieci, które miały anafilasksję nie udaje się ustalić jej przyczyny, mimo przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki.
Reakcję anafilaktyczną może wywołać także wysiłek fizyczny bezpośrednio po posiłku. Dlatego dobrze jest odczekać dwie godziny – zanim zaczniemy ćwiczenia.
Szczególnie groźna jest reakcja anafilaktyczna, wywołana przez użądlenie: osy, pszczoły, szerszenia. W tym przypadku mogą nie wystąpić tzw. objawy wstępne, zapowiadające wstrząs – jak: świąd, pokrzywka czy ból brzucha. Może też dojść od razu do: nagłego spadku ciśnienia krwi, przyspieszonej akcji serca i utraty przytomności. Stąd osoby uczulone na jad owadów powinny pomyśleć o odczulaniu.
Jak reagować na wstrząs anafilaktyczny?
Jak objawia się wstrząs?
- Na początku mogą pojawić się: pokrzywkowe bąble na ciele, świąd rąk, obrzęk warg ze swędzeniem i zaczerwienieniem.
- Dopiero później odczuwana jest: duszność, drapanie w gardle, obrzęk krtani, wymioty, ból brzucha czy kaszel.
- Na samym końcu może dojść do spadku ciśnienia i utraty przytomności.
W tej sytuacji, należy natychmiast wezwać pogotowie. Kładziemy alergika z uniesionymi w górę nogami. Konieczne jest jak najszybsze podanie adrenaliny – to jedyny lek ratujący w tej sytuacji życie. Dlatego osoby u których już przynajmniej raz w życiu wystąpił wstrząs lub sama reakcja anafilaktyczna, powinny mieć zawsze pod ręką strzykawkę z adrenaliną. Zastrzyk robi się w udo, najlepiej samodzielnie. Ponieważ w przypadku wstrząsu czas ma ogromne znaczenie, igłę możemy wbić nawet przez ubranie. Od pierwszych objawów anafilaksji do utraty przytomności – mija zaledwie kilka minut.
Według badań epidemiologicznych, w skali Europy: 1 osoba na 300 mieszkańców naszego kontynentu – może raz w swoim życiu doświadczyć reakcji anafilaktycznej. 1-2% wstrząsów kończy się śmiercią. Warto podkreślić, że aż ponad 80% zgonów z powodu anafilaksji było efektem tego, że dana osoba nie otrzymała od razu adrenaliny.
Kamila Konturek-Ziemba
