Występowanie objawów alergii w następstwie reakcji krzyżowych wynika z podobieństwa w budowie alergenów. Sytuacja ta nie należy do rzadkości. Na podstawie danych europejskich można stwierdzić, że 60% pacjentów z alergiami pokarmowymi zgłasza również występowanie objawów alergii wziewnej. Natomiast wśród dorosłych odsetek ten jest jeszcze wyższy i wynosi 80% [1, 2].
Diagnozowanie alergii
Proces diagnozowania choroby alergicznej u każdego pacjenta może mieć nieco inny przebieg. Jednak aktualnie rozpoznanie opiera się przede wszystkim na szczegółowo zebranym wywiadzie lekarskim, który może być uzupełniony o badania dodatkowe. Należą do nich, m.in. oznaczenia stężeń swoistych IgE, testy skórne oraz próby prowokacji z użyciem badanego alergenu [3, 4, 5].
Warto zauważyć, że prawidłowe rozpoznanie alergii niejednokrotnie może być długotrwałym, trudnym procesem. Wynika to z wielu czynników, do których z pewnością możemy zaliczyć występowanie reakcji krzyżowych [6, 7].
Reakcje krzyżowe a alergia. Jakie objawy?
Mając na uwadze mechanizm powstawania reakcji krzyżowych, symptomy obserwowane wśród pacjentów będą typowe dla reakcji IgE-zależnych. Do objawów tych mogą należeć:
- nieżyt nosa
- łzawienie oczu
- ból brzucha
- zmiany skórne
- czasami również wstrząs anafilaktyczny.
Natomiast jedną z obserwowanych różnic będzie czas pojawienia się tych objawów. W przypadku pierwotnej alergii IgE-zależnej objawy występują dopiero przy drugim lub kolejnym kontakcie z danym alergenem. Jeśli mamy do czynienia z reakcją krzyżową objawy te mogą zaistnieć już przy pierwszym kontakcie [1, 3].
Badania dodatkowe
W celu potwierdzenia przyczyny występujących objawów oznacza się w badaniach in vitro stężenie swoistych IgE w surowicy pacjenta oraz wykonuje się badania in vivo, takie jak testy skórne [5, 6]. Liczne publikacje wskazują, że wśród pacjentów z objawami alergii, częściej obserwuje się uczulenie wobec kilku alergenów niż wobec jednego [2].
Do badań przeprowadzanych in vivo wykorzystuje się głównie ekstrakty alergenowe. Co do zasady, stanowią one mieszaninę uczulających białek, które znajdują się w określonym źródle alergenowym, a więc np. w jajku, mleku, pyłku trawy czy też w pyłku brzozy. Natomiast w badaniach in vitro używa się zarówno ekstraktów, jak i poszczególnych białek czyli molekuł alergenowych, które wchodzą w skład tych ekstraktów [5, 6].
Na podstawie wyników badań wykorzystujących tylko ekstrakty alergenowe nie możemy wyróżnić grupy pacjentów, u których występują reakcje krzyżowe [7]. Takie istotne informacje możemy natomiast otrzymać, wykonując oznaczenia swoistych IgE wobec poszczególnych molekuł alergenowych, które znajdują się w określonych źródłach alergenowych [5].
Diagnostyka molekularna alergii a reakcje krzyżowe
Przełomem w rozwoju metod diagnozowania alergii in vitro stanowiło odkrycie molekuł alergenowych [2]. Badania pozwalające na oznaczenia swoistych IgE wobec tych białek, otwierają nowy rozdział w diagnozowaniu alergii. Możemy precyzyjnie określić, które molekuły alergenowe mogą być przyczyną występujących u pacjenta objawów. Badanie przy pomocy diagnostyki molekularnej alergii pozwala na skuteczniejsze i szybsze diagnozowanie chorób alergicznych. Umożliwia lepsze zrozumienie podłoża objawów oraz określenie możliwych reakcji krzyżowych [2, 4].
Diagnostyka molekularna alergii stanowi krok ku terapii spersonalizowanej, dostosowanej do indywidualnego profilu uczulenia danego pacjenta [2, 4]. Od kilku lat diagnostyka molekularna alergii zdobywa uznanie również w rozpoznawaniu alergii krzyżowej [5]. Wśród licznych zalet, które można przypisać tej metodzie, należy wymienić zdolność do rozróżnienia uczulenia pierwotnego od uczulenia w wyniku reakcji krzyżowej [2].
Ze względu na to, że reakcje krzyżowe są wysoce prawdopodobne, gdy homologia budowy molekuł alergenowych wynosi ponad 70%, diagnostyka molekularna pozwala przewidzieć, czy i jakie reakcje krzyżowe mogą wystąpić u danego pacjenta. Nie znaczy to, że jest on zawsze na nie skazany, ale dzięki takiej wiedzy można zachować ostrożność i być bardziej świadomym własnej alergii [1].
Dodatkowo diagnostyka molekularna alergii może odpowiedzieć na pytanie, czy obserwowane u pacjenta z alergią na pyłki drzew objawy alergii pokarmowej, np. po spożyciu jabłek, wynikają z reakcji krzyżowej [3].
Reakcje krzyżowe a alergia – leczenie
Skuteczna i precyzyjna diagnostyka jest bardzo istotna w przypadku każdego pacjenta z alergią. Natomiast w przypadku reakcji krzyżowych odgrywa jeszcze większą rolę. Rozpoznanie pierwotnego źródła uczulenia jest kluczowe również w przypadku kwalifikowania pacjentów do immunoterapii. Precyzyjne wskazanie uczulających białek umożliwi dobór odpowiedniego preparatu stosowanego w procesie odczulania pacjenta.
Badania wskazują, że wykonanie diagnostyki molekularnej alergii i poznanie molekuł odpowiedzialnych za reakcje alergiczne u pacjentów może prowadzić do konieczności zmiany stosowanego preparatu nawet u ponad 50% pacjentów, u których wdrożono immunoterapię na podstawie jedynie testów skórnych [8].
Do najistotniejszych alergenów głównych, które świadczą o pierwotnym uczuleniu i są pomocne w kwalifikacji do immunoterapii należą:
- brzoza – Bet v 1,
- trawy – Phl p 1/5,
- roztocze – Der p 1/2,
- Alternaria – Alt a 1,
- oliwka – Ole e 1,
- bylica – Art v 1,
- ambrozja – Amb a 1.
Natomiast do alergenów, które nie stanowią wskazania do immunoterapii i są związane z występowaniem reakcji krzyżowych należą m.in. białka należące do grup:
- profiliny (Bet v 2, Phl p 12, Amb a 8, Ara h 5, Cor a 2, Hev b 8, Tri a 12)
- polkalcyny (Bet v 4, Phl p 7, Amb a 9, Art v 5, Aln g 4).
W przypadku, gdy przeciwciała sIgE będą dodatnie tylko wobec białek, które nie stanowią wskazania do immunoterapii, lekarz może podjąć decyzję o niekwalifikowaniu pacjenta do odczulania. Tym samym chroni chorego przed kilkuletnim podawaniem szczepionki, która z dużym prawdopodobieństwem nie przyniesie poprawy klinicznej [9].
Podsumowanie
Prawidłowe zdiagnozowanie pacjenta, u którego występują reakcje krzyżowe, może być trudne i czasochłonne. Nie jednokrotnie obserwowane reakcje krzyżowe mogą zaskakiwać nie tylko pacjentów. Nie mniej diagnostyka molekularna alergii wydaje się metodą pozwalającą na określenie, które objawy są wynikiem reakcji krzyżowych oraz jaki schemat leczenia należy zastosować.
