Czy alergia jest chorobą zawodową?
Schorzenie wywołane działaniem czynników szkodliwych związanych z wykonywaną pracą nazywamy chorobą zawodową. Zgodnie z definicją prawną, jest ona związana ze środowiskiem pracy lub może zostać wywołana sposobem jej wykonywania [1].
Choroby alergiczne są również wymienione w wykazie chorób zawodowych. Zgodnie z obowiązującym obecnie rejestrem, do tego typu schorzeń związanych z alergią zaliczamy choroby:
- układu oddechowego:
– astmę oskrzelową
– zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP)
– zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym
– alergiczny nieżyt nosa
– choroby płuc wywołane pyłem metali twardych (tj. kobalt, wolfram)
- skóry:
– alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
– kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia
– pokrzywka kontaktowa
– fotodermatozy zawodowe
– alergiczne zapalenie spojówek
– ostre uogólnione reakcje alergiczne (w tym anafilaksja) [2].
Alergia zawodowa – jak ją rozpoznać?
Nie bez przyczyny alergia zyskała miano choroby cywilizacyjnej. To poważny problem, z którym zmagają się pacjenci oraz służba zdrowia. Coraz częstsze diagnozowanie chorób alergicznych kategoryzuje alergię jako „epidemię XXI wieku” [3].
Tuż obok takich schorzeń, przedstawiciele opieki zdrowotnej zmagają się z powszechnie występującą u pacjentów: otyłością, cukrzycą, depresją, chorobą niedokrwienną serca, nowotworami, a także przewlekłym stresem. Wszystkie wymienione powyżej choroby dotykają głównie społeczeństw wysoko rozwiniętych [4][5][6].
Statystyki dotyczące chorób alergicznych nie pozostawiają złudzeń. Możliwe obciążenie pracownika alergią zawodową również od dawna stało się faktem. Środowisko pracy, a także sposób jej wykonywania mogą być związane z podwyższonym ryzykiem narażenia na czynniki zagrożenia alergologicznego.
Jak w takim razie rozpoznaje się alergię zawodową? Zgodnie z art. 235 § 1 i 2 Kodeksu Pracy, w celu rozpoznania i stwierdzenia alergii zawodowej, pracownik, a kolejno pracodawca oraz lekarz (podmiot właściwy do rozpoznania choroby) zgłaszają podejrzenie wystąpienia niepokojących objawów u pracownika. Alergia zawodowa może zostać rozpoznana w okresie zatrudnienia, a także po zakończonym stosunku pracy [1].
Narażenie zawodowe w alergii
Narażenie zawodowe to pojęcie odnoszące się do czynników potencjalnie zagrażających zdrowiu w miejscu pracy. Wśród nich wyróżnia się m.in.:
- czynniki chemiczne i fizyczne
- biologiczne
- czynniki o działaniu uczulającym (alergeny)
- a także czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy [7]
Orzeczenie o rozpoznaniu alergii zawodowej specjalista wydaje na podstawie oceny narażenia zawodowego. To zadanie wiąże się ze sprawdzeniem czynników sprzyjających rozwojowi choroby. Trzeba przy tym pamiętać, że tylko schorzenia ujęte w rejestrze chorób zawodowych mogą zostać uznane za alergię zawodową.
W trybie 3-etapowego postępowania (podejrzenie, rozpoznanie, stwierdzenie) należy bezspornie lub z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że działanie czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, przyczyniło się do rozwoju alergii zawodowej u pracownika [8].
Rodzaje alergenów zawodowych
Nie każdy pracownik jest lub będzie narażony na wystąpienie choroby zawodowej. Jednak warto tu również zachować czujność. Wprowadzanie nowych technologii, natężenie kontaktu z alergenami, styczność z substancjami drażniącymi, narzędzia pracy, surowce, a także użyte półprodukty i wyroby gotowe – to wszystko może przyczynić się do rozwoju alergii zawodowej.
Alergeny to cząsteczki antygenowe, które mogą wywołać w organizmie pracownika niepożądaną reakcję immunologiczną. Są obecne w różnych środowiskach zawodowych: fabrykach, przemyśle chemicznym, w budownictwie, rolnictwie, laboratoriach, a także w gabinetach lekarskich oraz kosmetologicznych.
Alergeny można klasyfikować uwzględniając ich masę cząsteczkową, lub sposób przedostania się czynnika uczulającego (wziewne oraz kontaktowe).
Alergeny – podział:
- wielkocząsteczkowe – alergeny o dużej masie cząsteczkowej (HMW-A):
– białka zwierzęce (naskórek, białko jaja, a także białka moczu zwierząt), ich źródłem są: zwierzęta domowe, gryzonie, zwierzęta hodowlane, ptaki, jad owadów
– ryby oraz owoce morza (krewetki, kraby, ostrygi)
– pyły roślinne (mąka, pył lateksu gumy naturalnej, pył ziaren kawy czy pył liści tytoniu)
– mikroorganizmy, a także ich produkty (grzyby, roztocze zbożowe, enzymy obecne w mąkach, dodatkach piekarniczych i detergentach: alfa-amylaza, papaina, trypsyna, celulaza oraz alkalaza)
– antybiotyki
- małocząsteczkowe – alergeny o małej masie cząsteczkowej (LMW-A):
– bezwodniki kwasów (produkcja żywi oraz barwników)
– pył metali (cynk, nikiel, chrom, wanad, kobalt, platyna, a także żelazo)
– izocyjaniany (masy plastyczne, lakiery samochodowe oraz produkcja obuwia)
– barwniki oraz wybielacze (tekstylia)
– środki do dezynfekcji (formaldehyd, a także chloramina)
– nadsiarczany i henna (farby do włosów) [9][10]
Alergia zawodowa – jakie ma skutki?
Kontakt z alergenami w miejscu pracy może przyczynić się do wystąpienia dokuczliwych dolegliwości takich jak: uporczywy kaszel, katar, łzawienie, a także świąd skóry. Skutkiem alergii zawodowej może być zarówno łagodny nieżyt nosa i wyprysk kontaktowy, jak i zwężenie dolnych dróg oddechowych. Długotrwała ekspozycja na alergeny zawodowe może przyczynić się również do znacznego pogorszenia stanu zdrowia.
W przypadku tego typu alergii pracownik może być także narażony na jej najniebezpieczniejszą formę, która jest związana z bezpośrednim narażeniem zdrowia i życia. Ryzyko anafilaksji o podłożu zawodowym może pojawić się w kontakcie z alergenami, których źródłem są: lateks gumy naturalnej, jad owadów błonkoskrzydłych, owoce morza, niektóre leki i środki do dezynfekcji, a także zwierzęta laboratoryjne [8].
Zawody podwyższonego ryzyka
Istnieje grupa zawodów charakteryzująca się wysokim wskaźnikiem alergizacji. Przedstawiciele tych profesji są również bardziej narażeni na alergię zawodową. Środowisko pracy, a także zakres prac może wywołać u pracownika niepożądane objawy alergii lub nasilić symptomy istniejącej, pozazawodowej alergii [9].
Osoby, u których występują rodzinne predyspozycje i uczulenia, powinny unikać zatrudnienia w miejscach o szczególnie wysokim wskaźniku alergizacji. Do zawodów o podwyższonym ryzyku powstania alergicznych chorób zawodowych należą m.in.:
- pracownicy przemysłu chemicznego oraz lakiernicy
- osoby zatrudnione w przemyśle tworzyw sztucznych
- pracownicy zakładów metalurgicznych, przetwórczych, galwanizerzy, a także spawacze
- pracownicy przemysłu gumowego
- osoby zatrudnione w branży budowlanej, płytkarze, lastrykarze, ślusarze, monterzy, mechanicy oraz pracownicy stoczni
- ogrodnicy, floryści, plantatorzy i rolnicy
- pracownicy służby zdrowia i personel pomocniczy, technicy dentystyczni, dentyści, ortopedzi, a także farmaceuci
- laboranci, chemicy
- pracownicy przemysłu włókienniczego
- osoby zatrudnione w zakładach futrzarskich
- piekarze, młynarze, cukiernicy, pracownicy przemysłu czekoladowego
- weterynarze, hodowcy zwierząt
- pracownicy pralni
- pracownicy przemysłu kosmetycznego, perfumeryjnego, kosmetyczki, manikiurzystki
- fryzjerzy [8][9][10].
Profilaktyka a alergia zawodowa
Stanowiska pracy cechujące się wyższym ryzykiem alergizacji powinny być odpowiednio zabezpieczone. Właściwa ocena ryzyka zawodowego na stanowisku o dużym potencjale alergenowym, to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy (przedsiębiorstwa).
Pracodawca powinien zadbać, m.in. o edukację i szkolenie pracowników, odpowiednią wentylację pomieszczeń, modyfikację procesów produkcji, a także zapewnienie środków ochrony indywidualnej. Z kolei pracownik powinien zastosować się do wymogów wskazanych na zajmowanym stanowisku np. używać masek ochronnych, rękawic czy okularów.
Pracodawca jest z kolei zobowiązany do stworzenia warunków ograniczających lub eliminujących możliwość przenikania czynników szkodliwych do organizmu pracownika. Natomiast ocena ryzyka zawodowego powinna być stale aktualizowana.
Ponadto prawidłowa profilaktyka obejmuje przeprowadzanie badań lekarskich: wstępnych (przed przystąpieniem pracownika do pracy), kontrolnych, a także okresowych. W przypadku pierwszych objawów alergii, pracownik powinien zostać odsunięty od wykonywanych czynności zwiększających ryzyko alergii zawodowej. Wszystkie czynności związane z procedurami BHP powinny być również odpowiednio wcześnie diagnozowane [11].
Agnieszka Reptowska
