Zagadka percepcji zapachów
W nabłonku węchowym znajduje się 30 milionów neuronów receptorowych, w tym 350 receptorów węchowych, które umożliwiają ludziom wykrywanie różnych zapachów [1]. Dzięki nim działa nasz zmysł węchu.
Wszystko zaczyna się od wdechu, wraz z którym do dróg oddechowych dostaje się powietrze wraz z zawartością zapachową. Substancje zapachowe rozpuszczają się w śluzie i aktywują receptory węchowe. Informacje odbierane przez receptory są przetwarzane w opuszce węchowej, a następnie przekazywane do kolejnych ośrodkowych struktur mózgowych [1,2]. Trafiają do pierwotnych ośrodków węchowych – układu limbicznego (odpowiedzialnego za emocje) i podwzgórza (odpowiedzialnego za pamięć), a ostatecznie do kory węchowej, gdzie dochodzi do właściwej percepcji zapachów [1].
Czym jest anosmia?
Ten skomplikowany mechanizm, w którym odbierany jest zapach, może ulec zaburzeniu pod wpływem wielu różnych czynników. W skrajnych przypadkach dochodzi do anosmii, czyli utraty węchu i niemożności prawidłowej identyfikacji zapachów. Anosmię wykrywa się za pomocą obiektywnego, standaryzowanego testu węchowego [3]. To dlatego, że ocena własnych funkcji węchowych przez pacjenta jest subiektywna i mało precyzyjna.
Klasyczna anosmia oznacza całkowity brak węchu, ale wyróżnia się również:
- hiposmię lub mikrosmię – częściową utratę węchu,
- specyficzną anosmię – niemożność wykrycia tylko jednej lub większej liczby substancji zapachowych, podczas gdy inne są odbierane prawidłowo,
- anosmię funkcjonalną – utrzymywanie się jedynie śladowych funkcji węchowych, niezauważalnych w życiu codziennym [3].
Innymi zaburzeniami węchu są:
- parosmia – zniekształcone odbieranie zapachów i trudności w ich charakteryzowaniu,
- fantosmia – wyczuwanie zapachów bez bodźca zewnętrznego, czyli ich źródła (omamy, halucynacje zapachowe) [3].
Największe europejskie badanie populacyjne dotyczące zapachu wykazało, że dysfunkcje węchowe występują aż u 19,4% ludzi w całej Unii Europejskiej [1]. Ansomia i inne zaburzenia dotyczą przed wszystkim ludzi w starszym wieku. Wiążą się ze zmniejszeniem apetytu (a w konsekwencji – niedożywieniem) i obniżeniem odporności organizmu. Zwiększają również ryzyko wystąpienia zatrucia (np. tlenkiem węgla) i bezdechu sennego [1,9].
Przyczyny utraty węchu
Powszechnie znane są powiązania zarówno anosmii, jak i innych zaburzeń węchu z chorobą COVID-19 [4]. COVID-19 w pierwszej kolejności atakuje komórki podporowe neuronów (istotną częścią nabłonka węchowego) [9]. Jednak do występowania utraty węchu mogą przyczynić się również inne infekcje wirusowe (wirusy przeziębienia i grypy).
Liczne badania wskazują, że na węch wpływają czynniki zapalne, a zwłaszcza przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok (z polipami nosa) [1,9]. Ale na tym nie kończy się lista możliwych przyczyn utraty węchu. Do anosmii może dojść m.in. w wyniku:
- urazowego uszkodzenia mózgu,
- obecności guzów wewnątrzczaszkowych,
- wieloletniego palenia papierosów czy picia alkoholu,
- uzależnienie od środków psychoaktywnych,
- narażenia na substancje toksyczne,
- przyjmowania niektórych leków,
- chorób neurodegeneracyjnych (np. choroby Alzheimera i Parkinsona) [1,9].
Utrata węchu a alergia
Przejściowa utrata węchu związana z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa według niektórych badaczy jest wręcz jednym z głównych objawów tej choroby [8]. Z przeglądu literatury naukowej wynika, że częstość występowania zaburzeń węchu przy katarze alergicznym mieści się w przedziale 20–40% [8].
Zaburzenia węchu zgłasza 23% pacjentów z katarem alergicznym występującym przez mniej niż 10 lat. Natomiast w grupie pacjentów chorujących od ponad 10 lat odsetek ten wynosi aż 43% [8]. W przypadku dzieci chorujących na alergiczny nieżyt nosa częstość występowania zaburzeń węchu również może przekraczać 40%, co pokazało badanie przeprowadzone wśród pacjentów pediatrycznych w Hiszpanii [6]. Rozpowszechnienie tego problemu jest zatem dużo większe, niż wskazuje powszechna świadomość.
Największe ryzyko utraty węchy dotyczy osób, u których katar utrzymuje się długotrwale, objawy są mocno nasilone, nieżyt nosa ma niekontrolowany przebieg i nie ustępuje mimo leczenia [5]. Utrata węchu jest związana z powiększeniem małżowin nosowych i deformacją przegrody nosowej w wyniku obrzęku [5].
Co ciekawe, do upośledzania węchu może dojść także w niektórych przypadkach alergii pokarmowej. Bywa, że kontakt z uczulającymi pokarmami wywołuje objawy takie jak: wyczuwanie odrzucającego zapachu, nudności i wymioty [7].
