Słonecznik (Helianthus L.)
Z botanicznego punktu widzenia – słonecznik należy do roślin z rodziny astrowatych, która obejmuje ok. 70 gatunków, pochodzących głównie z kontynentu północnoamerykańskiego.
Natomiast z codziennego życia – słonecznik jest rośliną, która swoim wyglądem kojarzy nam się ze słońcem. Warto jednak wiedzieć, że nie tylko kwiat słonecznika jest „słonecznie” usposobiony. Jest to roślina wybitnie „światłolubna”. Ma ogromne przywiązanie do jasnych stanowisk i zawsze kieruje główkę kwiatu w stronę słońca. Nie jest to roślina „rdzennie” europejska. Ten podróżnik przybył do Europy w XVI lub XVII wieku, najprawdopodobniej z terenów dzisiejszego Meksyku. Wspaniale się jednak u nas zadomowił. Najczęściej spotykaną odmianą jest słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L).
Jasna strona słonecznika
Słonecznik jest rośliną zarówno ozdobną jak i uprawną. Podziwiamy jego kwiaty zebrane w bardzo duże kwiatostany typu koszyczek, o średnicy do 30 cm. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach. Kwiatostany wznoszą się dumnie na prostej, sztywnej, grubej, łodydze. Łodyga ma 2-3 m wysokości (w odmianach ozdobnych do 1 m). Jest zwykle pojedyncza, czasem słabo się rozgałęzia. Uroku roślinie dodają sercowate, duże, szorstkie liście ułożone skrętolegle.
Słonecznik jest rośliną oleistą. Nasiona to bogate źródło tłuszczu, fitosteroli, witamin A, D, E i B6, soli mineralnych (m.in. żelazo, cynk, wapń, magnez i fosfor) oraz długiej listy aminokwasów. Z kolei żółte języczkowate kwiaty zbiera się latem i wytwarza z nich naturalne leki (napary – parzone jak herbata) na choroby układu pokarmowego, gorączkę czy okłady na stłuczenia. To może zaskakiwać, ale w płatkach kwiatów słonecznika zawarte są flawonoidy, karotenoidy, sole mineralne i węglowodany oraz cholina (wspomaga pracę wątroby, mięśni i układu nerwowego oraz działa przeciwzapalnie).
Alergia na słonecznik
Źródłem alergenów w słoneczniku jest zarówno jego pyłek jak i nasiona. Tak więc alergia na słonecznik może dać o sobie znać zarówno drogą wziewną (powietrzno-pochodną) jak i pokarmową. Baza Allergome wymienia 6 alergenów słonecznika zwyczajnego, w tym 3 wziewne i 3 pokarmowe.
Wziewne alergeny słonecznika:
- Hel a 1 to główny alergen słonecznika, znajdujący się w jego pyłku. Funkcja biologiczna tego białka nie została jednoznacznie opisana. Przypuszcza się, że jest alergen reagujący krzyżowo z alergenami innych roślin z rodziny Asteraceae.
- Hel a 2 to kolejny alergen słonecznika uczulający drogą powietrzno-pochodną. Jest to białko należące do rodziny profilin, które stanowią główną przyczynę reakcji krzyżowych pomiędzy znaczną grupą roślin. Mogą powodować krzyżową alergię pokarmową na różne pyłki, owoce i warzywa (tzw. zespoły pyłkowo-pokarmowe). Alergia na słonecznik w tym wypadku jest zwykle miejscowa, ograniczona do jamy ustnej.
- Hel a 6 to białko należące do enzymów roślinnych. Do tej grupy białek należą także alergeny pyłku ambrozji (Amb a 1), bylicy (Art v 6), cedru (Cry j 1) czy cyprysa (Cup a 1, Cup s 1).
Pokarmowe alergeny słonecznika:
- Hel a 3 to dla odmiany alergen pokarmowy słonecznika. Jest to niespecyficzne białko przenoszące lipidy (nsLTP). Jak wszystkie białka z grupy nsLTP, ma potencjał wywoływania ciężkich reakcji anafilaktycznych. Szczególnie, jeśli zostanie spożyte w towarzystwie tzw. kofaktora (np. wysiłek fizyczny, alkohol, stres czy menstruacja)
- Hel a 4 to białko ziarna słonecznika należące do grupy defensyn roślinnych. Głównym alergenem tej rodziny białek jest alergen pyłku bylicy Art v 1. Oznacza to, iż istnieje możliwość wystąpienia objawów alergii na słonecznik u osób pierwotnie uczulonych na bylicę. Warto wiedzieć, że opisywano także przypadki ciężkich reakcji anafilaktycznych, które wystąpiły po spożyciu nasion słonecznika u osób uczulonych na bylicę.
- Hel a albumina 2S to kolejny alergen pokarmowy nasion słonecznika. Jest to białko z rodziny tzw. białek zapasowych, będących najsilniejszymi alergenami pokarmowymi. Uczulenie na białka zapasowe zazwyczaj objawia się ciężkimi reakcjami ogólnoustrojowymi, w tym anafilaksją. Warto pamiętać, że są to białka bardzo odporne na różne destrukcyjne czynniki środowiska (np. wysokie temperatury).
Czy osoby z alergią na słonecznik lub bylicę mogą jeść topinambur?
Na koniec ciekawostka – czy wiecie, że istnieje także bulwiasta odmiana słonecznika? To nic innego jak nieśmiało wkraczający na nasze stoły topinambur. Topinambur (Helianthus tuberosus), czyli słonecznik bulwiasty, to bardzo uniwersalna roślina. Można ją traktować zarówno jako roślinę uprawną, jak i ozdobną. Topinambur wytwarza pożywne bulwy podziemne, które są zarówno smaczne jak i wartościowe odżywczo. I podobno w naszym klimacie rośnie doskonale.
Na dzień dzisiejszy w bazie Allergome zarejestrowany jest jeden alergen topinamburu Hel tu 1. I to niespodzianka – jest to białko z rodziny PR-10, tzw. homolog Bet v 1. Bet v 1 jest głównym alergenem brzozy. Więc możliwość reakcji krzyżowej po spożyciu topinamburu, najczęściej pod postacią alergii jamy ustnej (OAS), dotyczyć może prawdopodobnie osób uczulonych na pyłek brzozy.
Prawda, że przyroda lubi zaskakiwać?
