Diagnostyczne testy na alergię: In vivo/In vitro
Diagnostyka alergologiczna wykorzystuje dwa rodzaje testów alergicznych: In vivo i In vitro.
- Alergiczne testy In vivo to m.in. testy skórne (SPT; ang. skin prick tests) i różne próby prowokacji (np. doustnej, donosowej, dooskrzelowej). Wszystkie testy tego typu wykorzystują bezpośredni kontakt pacjenta z wybranymi alergenami. Ich wykonywanie zawsze wiąże się z ryzykiem wystąpienia reakcji niepożądanych o różnym stopniu nasilenia, także wstrząsu anafilaktycznego. Tego typu testy wykonujemy wyłącznie w poradniach lub na oddziałach alergologicznych, gdzie jest możliwe uzyskanie szybkiej pomocy lekarskiej.
Najczęściej wykonywanymi badaniami In vivo są testy skórne.
Na skórę pacjenta (zwykle przedramion) specjalista nanosi gotowe roztwory alergenów, które następnie wprowadza do tkanki podskórnej przy pomocy delikatnego zadraśnięcia specjalnymi lancetami. Jeśli w skórze znajdują się uczulone komórki tuczne, to zostają one związane przez swoiste IgE obecne na ich powierzchni. Wówczas z komórek tucznych uwalania się histamina, która powoduje pojawienie się bąbla, obrzęku, zaczerwienienia i świądu w miejscu podania uczulającego alergenu. Taki wynik świadczy o uczuleniu na dany alergen.
Testy skórne. Wady i zalety
Główną zaletą jest szybkość wykonania (ok. 30-45 minut) i dostępny od razu wynik. Są one także znacznie tańsze od badań laboratoryjnych. Niestety nie u każdego pacjenta można je wykonać. Ze względu na towarzyszące ryzyko, SPT nie wykonuje się u kobiet w ciąży oraz osób, które kiedykolwiek przeszły ciężką reakcję alergiczną. Specjaliści nie zalecają ich dla małych dzieci i osób starszych, gdyż w obu grupach skóra może być mało reaktywna. Testy In vivo wymagają specjalnego przygotowania. W tym odstawienia leków przeciwalergicznych (przeciwhistaminowych) co najmniej 7 dni przed testem, co nie zawsze jest możliwe. Skóra w miejscu testowania musi być wolna od zmian chorobowych. Ich wadą jest również niewielka liczba dostępnych alergenów. Natomiast unikalną zaletą możliwość testowania z niezmienionym alergenem, np. świeżym pokarmem (tzw. testy natywne).
Alergiczne testy in vitro
Specjaliści przeprowadzają je w medycznych laboratoriach diagnostycznych, w surowicy krwi pobranej od pacjenta (tzw. IgE z krwi). Wykonywanie ich nie jest ryzykowne dla badanego. Wymagają pobrania krwi z żyły, ale zabieg ten uważa się za bezpieczny. Badania te nie wymagają odstawienia leków przeciwalergicznych ani specjalnego przygotowania. Pacjent nawet nie musi być na czczo. Można je wykonywać zarówno u dzieci, jak i osób starszych. Testy te są bezpieczne dla kobiet w ciąży. Natomiast ze względu na zmiany w układzie immunologicznym związane z tym stanem, nie zaleca się ich wykonywania, chyba że jest to absolutnie konieczne, gdyż uzyskane wyniki mogą być w tym przypadku niemiarodajne. Alergologiczne testy In vitro są droższe od testów skórnych, a czas oczekiwania na wynik wynosi od jednego do kilkunastu dni. Ogromną ich zaletą jest szeroka gama alergenów dostępnych do testowania.
Alergiczne testy In vitro – na czym polegają?
Opierają się na pomiarze w surowicy krwi stężenia tzw. sIgE, czyli przeciwciał IgE swoiście rozpoznających i wiążących alergeny, przeciwko którym powstały. Przeciwciała te wydzielają się u osób uczulonych po kontakcie z alergenem.
Dostępnych jest aktualnie wiele testów do oznaczania sIgE. Można wykonać badania zarówno dla pojedynczych alergenów (np. sierści kota), jak również dla różnych paneli alergenowych (np. panel wziewny). W przypadku badań wykonywanych w panelach diagności mierzą stężenia sIgE dla kilku lub kilkunastu różnych alergenów jednocześnie. Ponadto możliwe jest oznaczenie sIgE dla ekstraktów alergenowych (np. sierści kota) jak i dla tzw. molekuł (komponent) alergenowych. Są to konkretne białka pochodzące z danego źródła alergenów (np. Fel d 1 – główny alergen kota). Oznaczanie sIgE dla molekuł alergenowych nosi nazwę molekularnej diagnostyki alergii. W tym przypadku również można zmierzyć stężenie sIgE zarówno dla pojedynczych molekuł jak i posłużyć się testami panelowymi.
Alergiczne testy In vitro – jaki test wybrać?
Ponieważ dostępność różnych testów do oznaczania swoistych IgE jest bardzo duża, zaś cena badania jest wysoka (szczególnie w przypadku diagnostyki molekularnej) ważne jest, aby nie wykonywać badania „na oślep”. Wybór testu powinien być poprzedzony alergologicznym wywiadem lekarskim i na nim oparty. Czyli test powinien być dopasowany dokładnie do potrzeb pacjenta.
Alergiczne testy In vitro – co oznacza wynik?
Wynik oznaczania stężenia sIgE może być wyrażony w jednostkach IU/ml lub w tzw. klasach (od 0 do 6). Specjaliści uważają, że im wyższe jest stężenie IgE, swoistych dla danego alergenu, w surowicy (czyli wyższa klasa), tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia objawów uczulenia po kontakcie z tym alergenem. Spodziewamy się, że wraz ze wzrostem stężenia swoistych przeciwciał E objawy alergii będą silniejsze. Jak pokazują obserwacje kliniczne taka zależność jest charakterystyczna dla alergenów powietrzno-pochodnych (np. pyłki drzew, traw czy chwastów, zarodniki pleśni, sierści zwierząt czy roztocze).
W tych przypadkach jeśli stężenie sIgE w surowicy dla danego alergenu jest w klasie 2 i wyższej to raczej na pewno wystąpią objawy kliniczne (np. kaszel, katar czy łzawienie oczu) po kontakcie z uczulającym alergenem. Będą one tym bardziej nasilone im wyższa jest klasa sIgE. Natomiast w przypadku alergenów pokarmowych zależność pomiędzy stężeniem swoistych przeciwciał E a objawami klinicznymi po spożyciu uczulającego pokarmu nie jest taka oczywista. Bardzo dużo zależy od charakteru uczulającego białka. W szczególności zaś od jego odporności na wysoką temperaturę i trawienie. Dlatego interpretacji wyniku badania i wynikających z niej zaleceń powinien dokonywać lekarz alergolog.
In vivo czy In vitro – czy wyniki są zawsze porównywalne?
Wyniki osiągane testami alergicznymi In vivo i In vitro nie muszą być identyczne. Możliwa jest sytuacja, w której testy skórne wychodzą dodatnio a testy laboratoryjne ujemnie lub na odwrót. Jest to związane z mechanizmami tych reakcji. W testach laboratoryjnych mierzone jest stężenie sIgE, które krążą we krwi i nie są związane z komórkami tucznymi (mastocytami). Natomiast wynik testów SPT odzwierciedla reaktywność mastocytów, na których powierzchni sIgE zostały związane. Możliwe jest, iż sIgE znajdują się w tkankach (na mastocytach) ale nie są obecne we krwi. Wówczas wynik testów skórnych będzie dodatni a testów alergicznych z krwi ujemny. Możliwa jest również odwrotna sytuacja.
Który test alergiczny wybrać?
Według standardów diagnostycznych badania In vivo i In vitro, w przypadku diagnostyki alergologicznej, mogą być stosowane zamiennie. W praktyce jednak dostępność alergenów używanych w badaniach laboratoryjnych jest znacznie większa niż tych, które wykorzystywane są do testów skórnych. Dzięki temu testy na alergię In vitro dostarczają wielu danych nieosiągalnych w badaniach In vivo. Szczególną rolę odgrywa tu również molekularna diagnostyka alergii. Co więcej określenie, tzw. indywidualnego profilu alergii u danego pacjenta, możliwe jest jedynie w diagnostyce In vitro. Taki profil odgrywa niezastąpioną rolę w przewidywaniu rozwoju alergii, określeniu charakteru i oszacowaniu ciężkości możliwych objawów. Pomaga też w ustalaniu profilaktyki (w tym diety) oraz metody leczenia, w tym immunoterapii alergenowej.
To które testy na alergię wybrać, In vivo czy In vitro, zależy od charakteru i ciężkości obserwowanych objawów czulenia. Zarówno wybór testu, interpretacja wyników badania jak i wynikające z tego postępowanie terapeutyczne powinny być dokonywane w konsultacji z lekarzem specjalistą.
