Czym jest egzema?
Egzema to nazwa używana na określenie całej grupy zapalnych schorzeń skóry. Schorzenia te powodują swędzenie (najczęstszy objaw) i suchość skóry. W ich przebiegu powstają: wysypka, pęcherze, łuszczące się plamy i infekcje skóry [1].
Egzemę diagnozuje się już u niemowląt – w pierwszych miesiącach lub nawet tygodniach życia [1,3]. Dotyczy ona nawet 30% dzieci [3]. Często rozpoczyna marsz alergiczny [3]. Egzema może jednak wystąpić nie tylko w dzieciństwie, ale również w wieku nastoletnim lub dorosłym. U dorosłych obserwuje się dwa okresy wzmożonych zachorowań – przypadają one na w wiek 20 lat i powyżej 50 lat [1].
Egzema miewa różny przebieg – od łagodnego po ciężki [1]. Czasem jest mylona z innymi chorobami skóry, np. łuszczycą. W fazie „zaostrzenia” chorzy doświadczają jednego lub więcej skutków długotrwałego swędzenia [1]. W przypadku ciężkiego wyprysku „zaostrzenie” może trwać wiele dni, a nawet kilka tygodni [1]. Taka egzema może wymagać leczenia w szpitalu.
Osoby cierpiące na ciężki wyprysk są szczególnie narażone na alergię pokarmową i astmę [1].
Powstawanie choroby i jej przyczyny
Egzema może być spowodowana wieloma czynnikami, wśród których wymienia się m.in. alergeny, niewłaściwą pielęgnację skóry czy długotrwały kontakt z wilgocią [6].
W przypadku niektórych postaci choroby wskazuje się również na rolę genów. Wyprysk atopowy został zidentyfikowany jako choroba IgE-zależna o podłożu genetycznym [4]. Ten rodzaj egzemy może powstać w wyniku mutacji genu odpowiedzialnego za tworzenie filagryny. Filagryna to białko, które pomaga utrzymać zdrową barierę ochronną wierzchniej warstwy skóry. Przy jej niedoborze skóra traci wilgoć, staje się sucha, a przez to podatna na wnikanie bakterii, wirusów i innych drobnoustrojów [1].
Przeczytaj także
Rodzaje egzemy. Egzema a atopowe zapalenie skóry
Atopowe zapalenie skóry (AZS) i egzema nie są ze sobą tożsame, choć nazw tych bardzo często używa się zamiennie – również w literaturze medycznej. AZS to rodzaj egzemy – jej podtyp atopowy. A więc każde AZS jest egzemą, lecz nie każda egzema oznacza AZS.
Istnieje również wiele rodzajów egzemy nieatopowej. Szacuje się, że w 10–45% zapalenie skóry ma charakter nieatopowy (częściej u kobiet niż u mężczyzn) [4]. Egzema atopowa i nieatopowa różnią się poziomem całkowitej immunoglobuliny E (IgE) w surowicy, reakcją na alergeny w punktowych testach skórnych oraz wykrywalnością swoistych przeciwciał IgE [4]. Dla podtypu atopowego charakterystyczne są m.in. cięższy przebieg i uszkodzenie bariery naskórkowej [4].
W podziale przedstawionym przez Amercian Academy of Dermatology wyróżnionych zostało siedem typów egzemy [1,2].
Atopowe zapalenie skóry
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest najczęstszym rodzajem egzemy, dotykającym ok. 4,4% dorosłych oraz 18,6% dzieci i młodzieży w Europie [1,5]. Przy czym 20% wszystkich przypadków to postacie umiarkowane lub ciężkie [5]. Roczne koszty, jakie AZS generuje w krajach europejskich, sięgają rzędu 30 mld euro [5].
AZS jest chorobą przewlekłą, której objawy mogą pojawiać się okresowo i znikać przez całe życie. Rozpoczyna się zwykle w pierwszych sześciu miesiącach życia dziecka. Niekiedy nakłada się na inne rodzaje egzemy [1]. W powstawaniu AZS podkreślana jest rola filagryny [1].
Choroba ta może znacząco wpływać na fizyczną, emocjonalną i społeczną jakość życia. Szczególnie wyniszczające jest błędne koło swędzenia i drapania, które powoduje trudności ze snem [5]. W przebiegu AZS wysypka może wystąpić na całym ciele. Sączy się i krwawi po zadrapaniu, a następnie wysycha i ulega odbarwieniu. Powtarzające się drapanie może powodować grubienie i twardnienie skóry. Jest to proces zwany lichenizacją [1].
Kontaktowe zapalenie skóry
Drugi rodzaj egzemy – kontaktowe zapalenie skóry (KZS) – występuje, gdy skóra zetknie się z substancją drażniącą (np. rozpuszczalnikiem, wybielaczem, biżuterią zawierającą nikiel) lub uczulającą [1]. Reakcje drażniące są znacznie częstsze niż alergiczne (80% przypadków). KZS – w przeciwieństwie do AZS – nie ma podłoża genetycznego ani nie jest powiązane z innymi chorobami alergicznymi, takimi jak katar sienny czy astma [1]. Powoduje takie problemy skórne jak: swędzenie, kłucie, ból i łuszczenie się skóry, a także powstawanie strupów, pęcherzyków bądź innych zmian zapalnych [1].
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry to opóźniona reakcja alergiczna, objawiająca się wysypką, która występuje dzień lub dwa po ekspozycji na alergen [1]. Diagnozuje się je za pomocą metody płatkowej. Natomiast drażniące kontaktowe zapalenie skóry pojawia się w ciągu kilku minut od kontaktu z czynnikiem drażniącym. Nie ma związku z alergią. Jest częste u osób wykonujących zawody związane z codziennym używaniem środków chemicznych. Dotyka m.in. mechaników, fryzjerów i pracowników ochrony zdrowia [1].
Łojotokowe zapalenie skóry
Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) jest częstą postacią egzemy, która zwykle atakuje skórę głowy. Ale objawy mogą być widoczne również w innych obszarach ciała. Występują tam, gdzie znajduje się dużo gruczołów łojowych, np. na nosie, w górnej części pleców, pod pachami, w pachwinach [1]. ŁZS powoduje zwykle łupież, wysypkę, tłuste, łuszczące się plamy i swędzenie [1]. Najczęściej występuje u niemowląt i młodzieży w okresie dojrzewania (płci męskiej) [7]. Rodzajem ŁZS jest ciemieniucha [1]. Drugi szczyt zachorowalności przypada na wiek powyżej 50 lat [7].
Według szacunków ŁZS dotyka 3% ludzi [7]. Niektóre badania sugerują jednak, że łojotokowego zapalenia skóry w ciągu swojego życia może doświadczać nawet 10 na 100 osób [1].
Do powstawania choroby przyczynia się zwykle reakcja zapalna na nadmiar drożdżaków Malassezia, które żyją na powierzchni skóry [1]. Do czynników wyzwalających należą m.in. silny stres i agresywne detergenty [1]. Dobrą informacją jest to, że ŁZS może czasami ustąpić samoistnie lub po zastosowaniu odpowiedniej pielęgnacji skóry (np. szamponu z cynkiem) [1]. Ma jednak tendencję do nawracania. Wiąże się też ze zwiększonym ryzykiem raka skóry [1].
Wyprysk potnicowy
Wyprysk potnicowy to typ egzemy, który wiąże się z powstawaniem małych pęcherzy na dłoniach, podeszwach stóp oraz brzegach palców rąk i nóg [1]. Przyczyna tego rodzaju wyprysku nie jest znana. Zauważono jednak, że najczęściej jest on diagnozowany u osób cierpiących na inną postać egzemy [1]. Ma tendencję do występowania rodzinnego, może więc mieć podłoże genetyczne. Dotyczy zwłaszcza dorosłych w wieku od 20 do 40 lat. Czynnikami wyzwalającymi są stres, pogoda (wilgoć i wysoka temperatura powietrza) i kontakt z detergentami bądź metalami, np. z niklem [1]. Wyprysk potnicowy ma również powiązanie z alergiami sezonowymi.
Ten rodzaj egzemy zaczyna się zwykle od wysypki w postaci bolesnych, głęboko osadzonych pęcherzy lub swędzenia i pieczenia skóry, która czerwieni się i łuszczy. Na suchej skórze mogą powstać bolesne pęknięcia [1].
Liszaj prosty przewlekły
Liszaj prosty przewlekły (neurodermatits, lichen simplex chronicus) to typ egzemy, który dotyka 12% populacji. W przypadku tej choroby zapalnej – inaczej niż w AZS – obszar występowania zmian ogranicza się do jednego lub dwóch obszarów skóry [1]. Najczęściej są to: stopy, kostki, dłonie, nadgarstki, łokcie, ramiona, szyja lub skóra głowy. Zdarza się też, że zmiany pokrywają narządy płciowe bądź okolice odbytu [1].
Liszaj jest wyjątkowo swędzący. Powoduje bezwiedne drapanie, które sprzyja powstawaniu krwawiących ran, strupów i blizn. Swędzące plamy na skórze wysychają i grubieją – dochodzi do lichenizacji. Powstają wyraźnie odgraniczone obszary skóry, które ulegają odbarwieniu na czerwono, brązowo lub szaro [1].
Ten rodzaj egzemy występuje najczęściej u osób dorosłych w wieku od 30 do 50 lat [1]. Rzadko diagnozuje się go u dzieci. Może zostać wywołany noszeniem zbyt ciasnej odzieży (zwłaszcza wełnianej lub wykonanej z tworzyw sztucznych), ukąszeniem owada, suchością skóry bądź uszkodzeniem zakończeń nerwowych [1].
Wyprysk pieniążkowaty
Wyprysk pieniążkowaty jest egzemą charakteryzującą się występowaniem rozproszonych, okrągłych, często swędzących i piekących, a czasem również sączących plam [1]. Charakterystyczne dla wyprysku pieniążkowatego jest to, że zmiany przybierają kształt monet na ramionach, nogach, tułowiu i/lub dłoniach. Skóra wokół nich zdradza cechy stanu zapalnego.
Taki wyprysk może pojawić się u osób w każdym wieku, a u mężczyzn jest rozpoznawany częściej niż u kobiet [1]. Bywa powiązany z innymi typami egzemy. Prawidłowo leczony ma szansę całkowicie zaniknąć [1]. Jednak – podobnie jak zmiany towarzyszące AZS – często zostaje nadkażony bakterią Staphylococcus aureus (gronkowcem).
Wyprysk pieniążkowaty na nogach wiąże się przeważnie ze słabym przepływem krwi w dolnych partiach ciała i zastoinowym zapaleniem skóry [1].
Zastoinowe zapalenie skóry
Zastoinowe zapalenie skóry, inaczej wyprysk zastoinowy, wyprysk żylny lub grawitacyjne zapalenie skóry, występuje przy niewydolności żylnej [1]. Ten typ egzemy dotyka najczęściej osoby ze słabym krążeniem w nogach, zwłaszcza po 50. roku życia. Innymi czynnikami ryzyka są m.in. żylaki, otyłość, niewielka aktywność fizyczna, wysokie ciśnienie krwi, zakrzepy krwi, niewydolność nerek lub serca [1]. Zastoinowe zapalenie skóry może uwidocznić się na stopach bądź podudziach – po jednej lub obu stronach [1]. Do jego objawów należą:
- obrzęk kostek lub nad kostkami,
- przebarwienia na skórze (pomarańczowo-brązowe, fioletowe, szare lub popielate)
- błyszczenie się skóry,
- uczucie ciężkości lub bólu nóg po długotrwałym siedzeniu lub staniu,
- otwarte rany (owrzodzenia żylne) na podudziach i wierzchołkach stóp,
- zgrubienia i stwardnienia skóry [1].
Jak leczyć ezgemę?
Ścieżka leczenia zależy od rodzaju egzemy, dlatego kluczowe znaczenie w planowaniu skutecznej terapii ma właściwie przeprowadzona diagnostyka. Diagnostyka opiera się na szczegółowym wywiadzie. Powinna też uwzględniać badania alergologiczne [6].
Egzemę przeważnie leczy się objawowo, z miejscowym zastosowaniem glikokortykosteroidów, np. w postaci kremów. Jeśli wysypka jest rozległa, dermatolog może zalecić krótkotrwałą terapię doustną lub w zastrzykach [1]. Alternatywną metodę leczenia stanowią inhibitory kalcyneuryny, a w przypadku podłoża alergicznego – leki przeciwhistaminowe. W niektórych postaciach choroby zastosowanie mają też fototerapia i zabiegi okluzyjne, np. plastry lecznicze [1].
Jeżeli zmiany są nadkażone, należy zastosować także odpowiednią terapię przeciwdrobnoustrojową, np. antybiotyk lub lek przeciwgrzybiczy. W leczeniu długotrwałym i profilaktycznym decydujące znaczenie ma stosowanie środków do pielęgnacji, ochrony i nawilżania skóry, np. emolientów z ceramidami. Pomagają one wzmocnić lub odbudować barierę skórną [1,6].
Czasem konieczne jest równoległe leczenie zaburzeń lękowych i innych problemów emocjonalnych przyczyniających się do cyklu swędzenia i drapania [1].
Aleksandra Lipiec
