„Cytrusowe” zapalenie alergiczne obejmuje różne mechanizmy immunologiczne. Wiąże się z reakcjami krzyżowymi wobec wspólnych alergenów warzyw, ziół, orzechów i innych owoców w ich miąższu, skórce czy pestkach [2]. Może także występować w związku z haptenami olejków eterycznych [3,4] oraz z innymi zagrożeniami (pleśnie).
Natychmiastowa alergia na cytrusy
We własnych, jeszcze nie publikowanych, badaniach w Centrum Alergologii w Łodzi dr n. med. Jadwiga Antoniak stwierdziła wśród 52 dzieci z objawami alergii pyłkowej i/lub atopowego zapalenia skóry częste występowanie uczulenia na owoce: kiwi 9,6%; banan 7,6%; cytrusy 9,6% (w tym: pomarańcze 5,8% i mandarynki 3,8%). Warto dodać, że uczulające peptydy przeciwdrobnoustrojowe (AMP) są wrodzonym mechanizmem odporności. Chroni on organizmy roślin i zwierząt przed czynnikami chorobotwórczymi. U roślin AMP odgrywają szczególnie ważną rolę w odporności wrodzonej, ponieważ organizmy te nie produkują obronnych białych krwinek. Ważne w cytrusach są odporne na działanie temperatury i enzymów niespecyficzne proteiny wiążące lipidy (nsLTP). Natomiast pozostałe alergeny występujące w pomarańczach lub cytrynach to:
- profiliny, które wywołują często reakcje krzyżowe z pyłkami roślin, ale łatwo ulegają rozpadowi podczas gotowania,
- germino podobne białka obronne,
- białka zależne od czynnika wzrostu i rozwoju – gibereliny [2].
Z powodu pojawiania się podobnych białek ochronnych dla roślin a szkodliwych dla alergików obserwujemy reakcje krzyżowe pomiędzy cytrusami a brzoskwinią i pyłkiem traw. Dodatkowo pomarańcza reaguje krzyżowo z cyprysem i oliwą. Szczególnie powinny uważać przy spożywaniu pomarańczy i ich nasion osoby z alergią na orzechy nerkowca i orzeszki ziemne. Dla nich spożycie wyciskanego soku z rozgniecionymi pestkami pomarańczy może skończyć się silną reakcją uczuleniową [1].
Podkreślmy: osoby uczulone na owoce cytrusowe powinny szczególnie uważać na pestki, bo mogą w nich być oporne na gotowanie i trawienie w żołądku i białka transportowe i zapasowe roślin.
Niektóre alergizujące białka jak nsLTP ulokowane są w skórce cytrusów, stąd reakcje przy kontakcie z owocem, a brak reakcji alergicznych po spożyciu ich miąższu. Z drugiej strony nsLTP są termostabilne i taki owoc ze skórką, nawet długo pieczony w wysokiej temperaturze, nadal będzie wywoływał objawy alergii [2].
Opóźniona alergia na cytrusy
Uczulające związki chemiczne obecne w cytrusach (zwane haptenami) powodują kontaktowe zapalenie skóry [4], które bywa niekiedy błędnie uznawane za atopowe zapalenie skóry. Reakcje alergiczne mogą wywoływać konkretne substancje zapachowe takie jak:
- hydroksycytronellal,
- cytral
- limonen (główny zapach występujący w skórkach cytrusów).
Hydroksycytronellal występuje w olejku lawendowym, pomarańczowym, geranium i trawie cytrynowej. Cytral w olejku pomarańczowym, cytrynowym i z melisy lekarskiej. Cytronelol, w olejku cytrynowym, różanym, z melisy lekarskiej, pomarańczowym, czyli w kosmetykach organicznych [4]. Limonen w olejku kminkowym i pomarańczowym oraz eukaliptusowym. Cząstka limonenu cytryny stanowi lustrzane odbicie limonenu pomarańczy co sprawia, że cytryna pachnie dokładnie odwrotnie do pomarańczy [5].
Istnieją też hapteny odpowiedzialne za reakcje fototoksyczne (skóra nie reaguje na sam hapten, lecz dopiero nad wpływem słońca) i należące do rodzin kumaryn i furokumaryn [6]. Skądinąd są to miłe rodakom zapachy traw w sianie czy żubrówce. Objawem alergii na kolejny hapten- cytronelol jest alergiczny wyprysk kontaktowy powietrznopochodny. Olejek ten zjedzony w aromatycznych pokarmach może wywołać zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i gardła albo wyprysk rozsiany na skórze całego ciała, kiedyś nazywany „typu id”. Częstość alergii na cytronelol: 0,5% chorych zakwalifikowanych do testów płatkowych z powodu przewlekłego, nawracającego wyprysku [4].
Rozpoznawanie alergii na cytrusy
Klasycznym sposobem ustalania alergii natychmiastowej na białka i peptydy cytrusów było i pozostaje nadal oznaczenie przeciwciał E w surowicy krwi wobec wyciągów f33- pomarańczy (nowa nazwa Cit s) czy też dla f302-mandarynki. Nadal nie możemy określić wielu faktycznie uczulających, obecnych w nich białek i peptydów, które wymieniono wcześniej. W uzasadnionych przypadkach wykonuje się za to komercyjne i naturalne (natywne) punktowe testy skórne z wyciągami tych owoców, pyłkami roślin reagujących krzyżowo oraz pleśniami. Wykazano bowiem, że u niektórych pacjentów przyczyną reakcji alergicznych są także molekuły pleśni, głównie z rodzaju Penicyllium.
W diagnostyce opóźnionej alergii na cytrusy Hydroxycytronellal znajduje się w zestawie testowym „Mieszanka zapachowa I”, (balsamy, perfumy, mydła). Natomiast cytral i cytronelol znajdują się w „Mieszance zapachowej II”. Jeśli test płatkowy okaże się dodatni, należy unikać tych substancji także w kosmetykach [3,4]. Ustalona dotychczas częstość pozytywnych reakcji na cytral, geraniol łącznie wynosiła ponad 4 % u kolejnych pacjentów z zapaleniem skóry [5].
Wnioski: Chorzy z alergią na cytrusy powinni oczekiwać zbadania zarówno alergii natychmiastowej jak i opóźnionej, aby w pełni zapobiec objawom swej choroby przez unikanie jej przyczyn, a nie tylko leki, oczywiście niezbędne w nagłych zaostrzeniach.
___________________________
Kontakt z autorem: buczylko@centrum-alergologii.lodz.pl
Więcej o diagnostyce alergii przeczytasz TUTAJ:
