Próba prowokacyjna – co to takiego
Próby prowokacyjne, najogólniej ujmując, to badania sprawdzające odpowiedź poszczególnych narządów na działanie różnych czynników. Mogą nimi być alergeny, ale także czynniki fizyczne, m.in. niskie temperatury, wysiłek, substancje lub związki chemiczne.
Próby prowokacyjne w diagnostyce alergologicznej to testy stanowiące swoistą „wisienkę na torcie”. Jako jedyne umożliwiają ocenę faktycznej reakcji chorego po ekspozycji na dane alergeny. W przypadku alergii pokarmowej próba prowokacyjna jest tzw. „złotym standardem diagnostycznym”. Oznacza to, że jest testem dającym wynik najbardziej wiarygodny w odniesieniu do stanu klinicznego pacjenta.
Pomimo tak wielkiego znaczenia wyników prób prowokacyjnych wykonuje się je bardzo rzadko. Jest to spowodowane kilkoma niezależnymi przyczynami.
- Po pierwsze tego typu testy obarczone są znacznym ryzykiem wystąpienia, u osoby poddawanej badaniu, ostrej i ciężkiej reakcji alergicznej w czasie trwania próby. Z tego względu można je przeprowadzać jedynie w miejscu, gdzie możliwe jest udzielenie pacjentowi natychmiastowej, profesjonalnej pomocy medycznej.
- Uważa się, że ryzyko powikłań związanych z badaniem niejednokrotnie przewyższa potencjalną korzyść z uzupełnienia diagnostyki. Dotyczy to szczególnie pacjentów, którzy wcześniej przebyli reakcję anafilaktyczną.
- Inną przyczyną rzadkiego stosowania prób prowokacyjnych w diagnostyce alergii jest to, że testy te są bardzo pracochłonne a proces ich przeprowadzenia jest długotrwały.
Próby prowokacyjne stosowane są przede wszystkim w diagnostyce nadwrażliwości na leki oraz alergii pokarmowej.
Rodzaje prób prowokacyjnych – droga podania
Można je podzielić w zależności od kilku kryteriów. Jeśli uwzględnimy drogę podania alergenu to wyróżnimy próby:
- donosowe
- dooskrzelowe
- dospojówkowe
- doustne.
Nietrudno się domyślić, że w przypadku prób donosowych alergen podawany jest na śluzówkę nosa (np. w postaci kropli). W próbach dooskrzelowych alergen podaje się drogą inhalacyjną (wziewną) do drzewa oskrzelowego (np. aerozole). Próby dospojówkowe to podanie alergenu na spojówkę oka (znowu krople) zaś w próby doustne polegają na spożyciu alergenu (np. w postaci pokarmu lub leku). W przypadku podejrzewanej alergii na jady owadów możliwe jest też wykonanie próby prowokacyjnej z żywym owadem. Ta próba jednak wykonywana jest naprawdę bardzo rzadko.
Rodzaje prób prowokacyjnych – sposób podania
Inny podział prób prowokacyjnych uwzględnia sposób podania alergenu.
- Alergen w tych testach czasem jest podawany w sposób jawny (pacjent wie, że dostał konkretny alergen).
- Czasem natomiast zostaje „zamaskowany” (pacjent nie wie kiedy dostaje alergen, a kiedy substancję obojętną, czyli tzw. placebo). Maskowanie alergenu ma na celu uczynienie wyniku badania bardziej obiektywnym. Zakłada się, że jeśli pacjent wie kiedy dostaje podejrzany alergen, to już świadomość kontaktu z nim może u niego wywoływać subiektywne objawy. Podanie alergenu w postaci ukrytej czyni objawy niepożądane bardziej wiarygodnymi i obiektywnymi.
- Czasem przeprowadza się tzw. próby zaślepione podwójnie. Oznacza to, że ani pacjent ani osoba testująca go nie wie, kiedy podano alergen, a kiedy placebo. Jest to najbardziej wiarygodna i obiektywna metoda prowadzenia prowokacji. Jest też najtrudniejsza, szczególnie jeśli trzeba zamaskować pokarmy o wyrazistym smaku, strukturze, zapachu i kolorze.
I warto jeszcze dodać, że próby prowokacyjne czasem są przeprowadzane w obecności tzw. kofaktora. Jest to taki czynnik, który zaistniały razem z alergenem wzmacnia jego siłę i zdolność wywołania objawów alergii. Kofaktorem reakcji alergicznych może być:
- wysiłek fizyczny,
- stres,
- niska i wysoka temperatura,
- menstruacja,
- infekcja,
- alkohol,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Jak nietrudno się domyślić najczęściej wykorzystywanym w próbach prowokacyjnych kofaktorem jest wysiłek fizyczny.
Doustna próba prowokacyjna – wskazania i przeciwwskazania
| WSKAZANIA | PRZECIWWSKAZANIA |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Próba prowokacji – czy można ją przeprowadzić w domu
Zdarza się oczywiście, że pacjenci niekiedy w trakcie wywiadu chorobowego podają, że poddali się samoprowokacji, aby sprawdzić powtarzalność objawów. Przykładowo głaszcząc zwierzę, które w przeszłości wywołało objawy lub spożywając jakiś pokarm, który uprzednio spowodował np. pokrzywkę.
Daleko szukać przykładu zresztą nie muszę. Moja własna córka mając lat 11 przeprowadziła autoprowokację orzechami laskowymi po tym jak któregoś razu jedząc orzecha odkryła, że piecze ją język. Poddała się szeregowi prób prowokacyjnych z orzechami laskowymi w różnych postaciach (płatki śniadaniowe, nutella, czekolada z orzechami całymi i siekanymi, orzechy ze skórką i bez). Oczywiście wszystko to zrobiła bez mojej wiedzy. Bardzo zadowolona z siebie przedstawiła mi dopiero wyniki tych działań. Doszła do wniosku, że może jeść nutellę, co bardzo ją ucieszyło, ale nie może jeść płatków i czekolad z orzechami laskowymi, chyba, że jest napisane na opakowaniu, że zawierają słynny „ślad orzechów” – to może. Ot, domowa próba prowokacji, absolutnie niedopuszczalna.
I tu UWAGA – Proszę nie naśladować mojej córki.
Prób prowokacyjnych NIE WOLNO robić w domu. Ryzyko z nimi związane zdecydowanie przewyższa potencjalne korzyści.
I chociaż szczególną ostrożność należy zachować u osób, u których w przeszłości wystąpił wstrząs anafilaktyczny, to pamiętać należy, że ryzyko dotyczy wszystkich.
