Złoto w jubilerstwie, kosmetyce, farmacji i przemyśle spożywczym
Złoto jest wysoko cenionym kruszcem, który już od czasów starożytnych służy manifestowaniu splendoru i bogactwa [1]. Wiele odniesień do złota – jako symbolu bogactwa ziemskiego – znajdujemy w Biblii. Ów szlachetny metal występuje tam m.in. jako jeden z darów przyniesionych nowo narodzonemu Dzieciątku przez Trzech Króli.
Złoto jest nie tylko środkiem płatniczym, materiałem zdobniczym i surowcem jubilerskim. Odgrywa też znaczącą rolę w przemyśle, m.in. elektronicznym (budowa kondensatorów, elektrod, kabli) oraz spożywczym (ciasta, alkohole, czekolady z płatkami złota) [1,2,3]. Ze złota wykonuje się np.:
- implanty stosowane np. w stomatologii i mikrochirurgii,
- złote obciążniki wszczepiane w powieki przy ich niedomykalności,
- protezy naczyniowe (stenty) dla pacjentów z chorobą niedokrwienną serca [1,6].
Poza tym złoto jest składnikiem wielu leków i kosmetyków. Nanozłoto (powstające przez redukcję soli złota) występuje w preparatach wykorzystywanych w zabiegach pielęgnacyjnych i przeciwstarzeniowych [4]. Natomiast złoto koloidalne to bardzo dobry nośnik substancji – uławia ich transport do docelowych komórek ciała [1].
Metal ten znalazł szerokie zastosowanie w medycynie: od technik badawczych przez diagnostykę medyczną i inżynierię genetyczną aż po terapię różnych schorzeń. Złoto wykorzystuje się w leczeniu m.in. nowotworów, reumatoidalnego zapalenia stawów, półpaśca, ostrej postaci astmy [1]. Obecnie trwają badania nad zastosowaniem go w terapii osób zakażonych wirusem HIV [1].
Czy można mieć alergię na złoto? Fakty i wątpliwości
Rola złota w powstawaniu alergii kontaktowej nie została jeszcze dokładnie zbadana, podobnie zresztą jak mechanizm interakcji tego metalu ze skórą [5]. Temat alergii na złoto jest kontrowersyjny.
Niektórzy badacze podkreślają, że złoto może wywołać wyprysk kontaktowy tylko w określonych warunkach klinicznych – gdy dojdzie do jonizacji [5,7]. Metal ulega wówczas przekształceniu w postać rozpuszczalną przez aminokwasy znajdujące się w płynach ustrojowych takich jak pot. Dopiero wtedy może być wchłaniany przez skórę. Złoto metaliczne jest jednak trudne do rozpuszczenia, więc ilość uwolnionego złota rzadko bywa wystarczająca do wywołania reakcji alergicznej [5].
Zanim stwierdzono, że złoto w wyrobach biżuteryjnych może uczulać, znane były przypadki nietolerancji leków, które zawierają ów pierwiastek [6]. Z biegiem czasu coraz więcej osób zgłaszało pojawianie się zmian skórnych po kontakcie ze złotymi kolczykami i pierścionkami. Obecnie wiadomo, że większość osób ze stwierdzoną alergią na złoto to kobiety – prawdopodobnie dlatego, że częściej niż mężczyźni używają biżuterii [5].
Występują także przypadki nadwrażliwości u pacjentów z uzupełnieniami stomatologicznym na złocie [6]. Ponadto udowodniono, że alergia kontaktowa na złoto często dotyczy pacjentów ze stentami. Stenty pokryte złotem uwalniają jony do otaczających tkanek. W wyniku ciągłego uwalniana jonów może dojść nawet do zapalenia śródbłonka w naczyniu, w którym znajduje się stent [5].
Obecnie nie ma wątpliwości co do tego, że kontakt ze złotem może wiązać się z reakcjami skórnymi. Reakcje na złoto bywają opóźnione (do 3 tygodni po kontakcie) i uporczywe. Ale wiedza ta jest stosunkowo świeża.
Złoto za istotny alergen kontaktowy uznano dopiero w latach 90., kiedy to na szeroką skalę zaczęto wykonywać testy skórne z użyciem soli złota [7]. Opisano wówczas wiele przypadków kontaktowego zapalenia skóry w reakcji na złoto [5]. Metal ten został nawet okrzyknięty przez American Contact Dermatitis Society alergenem roku 2001 [5].
Szybko jednak okazało się, że sama dodatnia próba płatkowa nie jest wystarczającym dowodem na występowanie nadwrażliwości. Dużą część wyników dodatnich uznano za nieistotną klinicznie [5]. Alergia na złoto wymaga potwierdzenia w próbie prowokacyjnej [7]. Jej wykrycie pozostaje więc dużym wyzwaniem diagnostycznym [5].
Istotne w kontekście alergii i skłonności do jej wystąpienia jest to, że złoto może mieć różne próby. Metal o niższej próbie powoduje bardziej intensywne reakcje skórne niż ten sam kruszec w postaci czystej [5].
Złoto zawiera domieszki takie jak: srebro, miedź, pallad, platyna, rtęć, rod, itr, bizmut [9]. Reakcje alergiczne w części przypadków wynikają więc z obecności różnych metali w danym stopie. Postawiono nawet hipotezę, że alergia na złoto może być typową reakcją krzyżową u osób uczulonych na inne metale [5]. Nadwrażliwość na ten kruszec jest statystycznie powiązana z reakcjami alergicznymi na nikiel i kobalt [10].
Poza tym istnieje wiele czynników, które decydują o reaktywności złota. Są to m.in. ciśnienie, tarcie, stan skóry [5,7].
Przeczytaj także:
Alergia na złoto – objawy
Zmiany związane z kontaktowym zapaleniem skóry wywołanym alergią na złoto obejmują najczęściej twarz (powieki), uszy, dłonie lub szyję [5,10]. Długotrwałe narażenie alergika na kontakt ze złotem może skutkować powstaniem ziarniniaków płatków usznych i licznych wykwitów grudkowych [4]. W niektórych przypadkach przybierają one formę wykwitów przewlekłych [5].
Wśród reakcji na materiały dentystyczne zawierające złoto wymienia się: zapalenie warg, zapalenie skóry wokół ust, pieczenie jamy ustnej, zapalenie jamy ustnej, owrzodzenie i reakcję liszajowatą [5]. W badaniu przeprowadzonym wśród pacjentów z liszajem płaskim jamy ustnej okazało się, że 20% ma pozytywne wyniki testów płatkowych na złoto [5].
Potwierdzono też rolę złota w występowaniu systemowego kontaktowego zapalenia skóry (SKZS). Wykazano, że złoto podawane domięśniowo (np. w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów) może spowodować wystąpienie reakcji ogólnoustrojowej. Do jej objawów należą: gorączka, wymioty, tachykardia, rumień, wybroczyny na tułowiu, kończynach, twarzy, w jamie ustnej i w gardle [5].
Ponadto stwierdzono, że istnieje narażenie zawodowe wśród osób, które pracują przy wytopie złota bądź złoceniu porcelany z użyciem m.in. wodorotlenku złota [5]. U pracowników tych mogą wystąpić różne postacie zapalenia skóry. Są również inne grupy zawodowe narażone na kontakt ze złotem: jubilerzy, górnicy, dentyści, osoby pracujące przy recyklingu złota [5].
Aleksandra Lipiec
