Każdy alergen ma swoje cechy charakterystyczne
Alergia to nadmierna reakcja układu odpornościowego na substancję, zwykle białko, która jest nieszkodliwa dla większości ludzi [1,2,3]. Alergen zbudowany jest z kilkudziesięciu różnych białek, nie wszystkie z nich mają właściwości alergizujące. Natomiast niektóre z nich występują tylko w jednym danym alergenie, dlatego nazywamy je swoistymi.
Dla zobrazowania posłużymy się przykładem orzecha ziemnego. Znajdziemy w nim takie białka, które nie występują w żadnej innej roślinie. Zaliczamy do nich, np. Ara h 1, Ara h 2 czy Ara h 3. Białka te nazywamy również markerami pierwotnego uczulenia i u osób reagujących na nie możemy rozpoznać alergię pierwotną na orzechy ziemne [4].
Niczym klucz i zamek
Czasami sytuacja wygląda jednak inaczej. Tym razem niech przykładem będą pyłki brzozy, które wraz z powietrzem dostają się do naszego organizmu, poprzez drogi oddechowe i u niektórych osób powodują wytwarzanie przeciwciał E w surowicy krwi. Te przeciwciała łączą się z alergenami w określonych miejscach, są do siebie doskonale dopasowane, niczym klucz i zamek. Może zdarzyć się jednak, że jakieś inne białko jest bardzo podobnie zbudowane do tego, które uczula daną osobę.
Bywa nawet tak, że podobieństwo jest na tyle wysokie, że miejsce wiązania, czyli nasz „zamek” jest identyczne. W takim przypadku układ odpornościowy rozpoznaje inną, bardzo podobną cząsteczkę jako tę, która powoduje u nas alergię. Tak właśnie może się stać z białkiem Ara h 8 orzecha ziemnego, które jest bardzo podobne w budowie do białka Bet v 1 brzozy. W wyniku tego nasze przeciwciała mogą „błędnie” rozpoznać Ara h 8 jako białko Bet v 1. Zdarza się więc, że u osób z alergią na pyłek brzozy mogą pojawić się objawy, na przykład po zjedzeniu pokarmu zawierającego podobne białka [3,4]. Mówimy wtedy o alergii krzyżowej, czyli takiej, w której osoba uczulona na dany alergen, reaguje podobnie na inne alergeny z tej samej rodziny.
Alergizują w rodzinie
Zapewne każdy ma w swoim otoczeniu co najmniej kilku alergików. Mimo że jest to ta sama jednostka chorobowa, można zauważyć, że objawy i sposoby zapobiegania im mogą znacząco się różnić. Wynikać to może z faktu, że każdy alergen jest inny, zbudowany z wielu białek, a niektóre białka mogą być do siebie podobne. Cząsteczki te łączą się w rodziny i podrodziny z określonymi cechami, siłą alergizującą i możliwymi objawami, jakie mogą powodować. Jeśli alergik wie więcej o uczulającym go białku, może lepiej minimalizować objawy nadwrażliwości. Dlatego warto sprawdzić, czy uczulają nas alergeny krzyżowe, czy pierwotne.
Reakcje krzyżowe: czym są i dlaczego powinniśmy je poznać?
Obecnie wiele potencjalnych reakcji krzyżowych da się przewidzieć, co przekłada się na lepszą terapię. Wyobraźmy sobie mamę kilkulatka, u którego właśnie zdiagnozowano alergię na BSA, czyli na surowiczą albuminę wołową zawartą w mleku i mięsie krów. W poradni alergologicznej ostrzeżono ją, że to białko może reagować krzyżowo z albuminami innych zwierząt, np. kota, psa i konia. To znaczy, że u jej dziecka mogą wystąpić objawy alergii po kontakcie z tymi zwierzętami, nie tylko po spożyciu mleka. Dzięki tej informacji mama wie, że warto przyjrzeć się reakcjom jej dziecka na obecność tych zwierząt. Wie również, że zanim to sprawdzi, nie powinni przygarniać własnego pupila, ponieważ dziecko może potencjalnie na tym ucierpieć [4, 5].
Jakie reakcje krzyżowe występują najczęściej?
O reakcjach krzyżowych często mówi się w kontekście, tak zwanych zespołów pyłkowo-pokarmowych i dwóch grup białek, które mogą je powodować. Zarówno w pyłkach roślin, jak i owocach oraz warzywach występują bardzo podobne do siebie białka. Na skutek tego, niektórzy pacjenci z alergią na pyłki mogą odczuwać objawy alergii po spożyciu wybranych pokarmów roślinnych. Zazwyczaj objawia się to pieczeniem, świądem i ewentualnie opuchlizną okolic ust i dotyczy surowych owoców i warzyw. Najczęściej za tego typu reakcjami stoją dwie grupy białek: PR-10 oraz profiliny [1].
Reakcje krzyżowe – białka PR-10
Reakcje krzyżowe związane z białkami PR-10 często zaczynają się od alergii na pyłek brzozy, dokładnie na białko Bet v 1. W dalszej kolejności mogą pojawić się reakcje na owoce, warzywa, a nawet orzechy. Zdarza się, że osoby z tym zespołem reakcji krzyżowych tolerują wysoko przetworzone soki owocowe z supermarketów. Dzieje się tak, ponieważ w przypadku zarówno PR-10, jak i profilin, białka tracą zdolność alergizacji pod wpływem obróbki termicznej.
Do białek PR-10 należą:
- Bet v 1 – brzoza
- Aln g 1 – olsza
- Cor a 1 – leszczyna
- Fag s 1 – buk
- Que a 1 – dąb
- Mal d 1 – jabłko
- Api g 1 – seler
- Dau c 1 – marchew
- Gly m 4 – soja [1, 2]
Reakcje krzyżowe – profiliny
Podobnie do PR-10, również profiliny znajdują się w pyłkach roślin, warzywach i owocach. Według badań, aż 10-20% osób z alergią na brzozę może cierpieć z powodu reakcji krzyżowych z innymi profilinami [2]. Do tej grupy białek zaliczają się, między innymi:
- Bet v 2 – brzoza
- Cor a 2 – leszczyna
- Phl p 12 – tymotka łąkowa
- Art v 4 – bylica
- Mal d 4 – jabłko
- Api g 4 – seler
- Sola l 1 – pomidor
- Dau c 4 – marchew
- Pru p 4 – brzoskwinia
- Act d 9 – kiwi [4].
Polkalcyny – też reagują krzyżowo
Innym przypadkiem reakcji krzyżowych są te związane z polkalcynami. Również są to białka bardzo powszechne w świecie roślin. Występują w pyłkach wielu z nich, ale nie ma ich w warzywach i owocach. Z tego powodu reakcje krzyżowe wynikające z alergii na polkalcyny dotyczą jedynie pyłków drzew, krzewów i traw. Badania wskazują, że na polkalcyny uczulonych jest niespełna 10% spośród wszystkich osób z alergią na pyłki. Do rodziny tych białek należą między innymi:
- Bet v 3, Bet v 4 – brzoza
- Aln g 4 – olsza
- Ole e 3, Ole e 8 – oliwka
- Phl p 7 – tymotka łąkowa
- Art v 5 – bylica [4]
Nie są to jedyne grupy białek, w których można spodziewać się reakcji krzyżowych. Mogą to być, między innymi białka nsLTP, które występują w owocach, warzywach i orzechach i alergizują nawet po obróbce termicznej. Inną, często reagującą krzyżowo grupą białek są lipokaliny zwierzęce, które mogą powodować objawy po kontakcie z różnymi gatunkami zwierząt. Warto tu wymienić również parwalbuminy znajdujące się w rybach. Są to białka bardzo do siebie podobne w obrębie grupy, co często skutkuje jednoczesną alergią na wiele gatunków ryb [1].
Dlaczego warto rozróżnić czy mamy alergię pierwotną, czy reakcje krzyżowe?
W przypadku alergii najistotniejsze jest ustalenie pierwotnie uczulającego czynnika. Dlaczego? Ponieważ to właśnie taka alergia jest prawdziwym powodem naszych symptomów. Reakcje krzyżowe mogą pojawić się dopiero jako konsekwencja obecności przeciwciał wobec pierwotnie uczulającej cząsteczki. Jeśli już ją poznamy, specjalista będzie mógł odpowiednio dobrać najlepszą terapię [6].
