Znaczenie mleka w diecie
Jednym z pierwszych pokarmów w diecie człowieka jest mleko, a wiedza o nim i jego właściwościach sięga pierwszych lat naszej ery [1]. Badania naukowe dostarczają wielu dowodów na to, że mleko oraz jego przetwory są bardzo dobrym źródłem białek, tłuszczów, cukrów oraz mikro i makroelementów.
To z kolei powoduje, że mleko jest jednym z najbardziej wartościowych składników codziennej diety człowieka. Jest również najlepszym i jednocześnie najtańszym dostępnym źródłem wapnia [2]. Nic dziwnego więc, że od 2006 roku w Polsce notowany jest nieustanny wzrost konsumpcji mleka i jego przetworów. W 2019 roku przeciętny Polak spożył 225 litrów mleka i 5.4 kilogramy masła [3].
Co znajdziemy w mleku?
Mleko jako doskonałe źródło wielu substancji odżywczych zawiera m.in. laktozę niezbędną do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Co więcej, laktoza w naszym organizmie ulega przekształceniu do kwasu mlekowego. Jest on z kolei czynnikiem stymulującym rozwój flory jelitowej oraz zwiększającym przyswajalność mikro i makroelementów.
Mleko jest także jednym z najlepszych źródeł wapnia. Ponadto nie brakuje w nim magnezu oraz cynku, które nie tylko wspierają procesy odpornościowe, ale są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zawiera też brom, mangan, jod i fluor [2, 6, 7]. Warto podkreślić, że mleko jest także bogate w tłuszcze. W większości są to tłuszcze proste, takie jak estry glicerolu i kwasów tłuszczowych. Poza nimi obecne są również fosfolipidy niezbędne do budowy tkanki mózgowej oraz karotenoidy ułatwiające przekształcenie witaminy A do postaci aktywnej [6].
W składzie mleka nie można pominąć białek. Jest ich około czterdziestu, z których aż trzydzieści jest zdolne do wywołania alergii. Cztery z nich najczęściej wywołują alergię [4]. Należy do nich kazeina, która stanowi około 75% całości wszystkich białek [4]. Dzięki niej mleko przyjmuje biały kolor. Pozostałe trzy białka to tzw. białka serwatkowe. Zaliczamy do nich α-laktoalbuminę, β-laktoglobulinę oraz albuminę surowiczą wołową. Są one używane np. w odżywkach białkowych dla sportowców. [1, 4, 5, 6].
Alergia na mleko czy nietolerancja laktozy?
Alergia na białka mleka jest często mylona z nietolerancją laktozy, czyli jednego z białek mleka. Oba schorzenia nie są ze sobą tożsame. Mogą być jednak trudne do rozróżnienia ze względu na podobne objawy kliniczne ze strony przewodu pokarmowego.
- Około 37% Polaków ma niedobór laktazy, czyli enzymu rozkładającego laktozę. Mechanizm ten odpowiedzialny jest za nietolerancję laktozy [8]. Jest ona obecna przede wszystkim w mleku ssaków, ale także w wielu artykułach spożywczych. Odpowiada głównie za poprawę ich walorów smakowych [9].
- Objawy nietolerancji laktozy dotyczą przede wszystkim przewodu pokarmowego. Mogą obejmować bóle brzucha, biegunkę i wymioty, wzdęcia oraz uczucie przelewania. Pojawiają się zazwyczaj w niedługim czasie po spożyciu produktów zawierających laktozę [9].
- Z kolei alergia jest ogólnoustrojową chorobą rozwijającą się w wyniku nadwrażliwości układu odpornościowego na dany bodziec. Mleko zawiera, około 30 białek, które mogą ją wywołać.
Alergia na mleko krowie jest dość często spotykana i dotyczy około 1.9 – 4.9% Polaków. Grupą, wśród której najczęściej występuje alergia na mleko są dzieci do 3 lat. Z wiekiem odsetek ten systematycznie spada, gdyż wielu pacjentów z czasem nabiera tolerancji na ten antygen [12].
Objawy alergii na mleko
Objawy kliniczne alergii na mleko krowie obejmują przede wszystkim układ pokarmowy, układ oddechowy oraz skórę.
- Ze strony układu pokarmowego obserwuje się: biegunkę, wymioty, bóle brzucha.
- Objawy skórne to między innymi: świąd, pokrzywka, rumień.
- W przypadku układu oddechowego alergia manifestuje się: obrzękiem śluzówki nosa, wodnistym katarem, kichaniem czy suchym kaszlem.
Symptomy pojawiają się zazwyczaj natychmiast po spożyciu alergenu, ale część z nich np. pokrzywka czy bóle brzucha mogą wystąpić dopiero po kilku dniach [10].
Diagnostyka alergii na mleko
Po zaobserwowaniu objawów, które mogą świadczyć o alergii na mlekouczuleniu, należy udać się do lekarza alergologa. Wstępna diagnostyka alergii na mleko krowie nie różni się zbytnio od diagnostyki innych alergii pokarmowych. Pierwszym etapem jest wywiad, który powinien potwierdzić związek pomiędzy spożywaniem mleka, a występowaniem objawów.
Następnie lekarz może zlecić wykonanie punktowych testów skórnych, oznaczenie stężenia swoistych przeciwciał E w surowicy czy przeprowadzenie testu prowokacji pokarmowej [11].
Po zdiagnozowaniu alergii na mleko krowie można pójść o krok dalej i wykonać testy molekularne. Pozwolą one określić, które molekuły, czyli konkretne białka mleka krowiego, są przyczyną schorzenia. Poszczególne substancje różnią się właściwościami istotnymi z punktu widzenia pacjenta. Diagnostyka molekularna pozwala określić, między innymi: jakie jest ryzyko wstrząsu anafilaktycznego, czy pacjent może spożywać mleko po obróbce termicznej, jakie jest ryzyko reakcji krzyżowej z innymi alergenami lub w przypadku alergii u dzieci, jaka jest szansa, że schorzenie utrzyma się do dorosłości [1,12].
Warto w tym miejscu podkreślić, że stwierdzenie alergii na mleko nie zawsze musi oznaczać wyeliminowanie go z diety pod każdą postacią. Na podstawie wyników testów molekularnych lekarz będzie mógł przygotować indywidualne zalecenia dla pacjenta. Więcej o alergii na poszczególne białka mleka krowiego będzie można przeczytać w kolejnych artykułach.
S. Gałązka, W. Borkowska, R. Śliwa, W. Ziemichód
