Pokrzywka – choroba alergiczna?
Pokrzywka to stan chorobowy obejmujący tkankę skórną i podskórną. W jej przebiegu na powierzchni skóry powstają charakterystyczne bąble [3,9]. Pokrzywka może mieć podłoże immunologiczne (głównie związane z IgE) lub nieimmunologiczne [5]. Podstawowe mechanizmy, które ją wywołują, nie są do końca poznane. Pokrzywka ostra jest przeważnie spowodowana alergią [9]. Natomiast przypuszcza się, że w przypadku pokrzywki przewlekłej, np. z zimna, zachodzą głównie procesy nieimmunologiczne [4]. Niestety, bardzo często – nawet w 80–95% przypadków pokrzywki przewlekłej – nie można określić przyczyny występowania objawów. Mówi się wówczas o pokrzywce idiopatycznej [4].
Czym jest i jak powstaje pokrzywka z zimna?
Pokrzywka z zimna jest jedną z odmian pokrzywki przewlekłej (fizykalnej), trzecią pod względem częstości występowania (11,8%) [4,5]. Nie pojawia się spontanicznie – wywołuje ją bodziec fizyczny, czyli kontakt z niską temperaturą: zimnym powietrzem, wodą (lub innym płynem), wiatrem [3]. Ochłodzeniu mogą ulec zarówno powierzchniowe warstwy skóry, jak i błony śluzowe. Śluzówka wychładza się najczęściej po spożyciu czegoś zimnego, np. lodów, chłodzonych napojów czy innych produktów wyjmowanych z lodówki [6]. Wskutek nadwrażliwości na zimno dochodzi do rozszerzenia drobnych naczyń krwionośnych. Zwiększa się ich przepuszczalność i następuje wysięk osocza do przestrzeni międzykomórkowych [5].
Pokrzywka z zimna może wystąpić zarówno u dorosłych, jak i u dzieci [1]. Wykazano, że największy odsetek zachorowań występuje u młodych dorosłych (18–27 lat) [5]. Ten rodzaj pokrzywki ma postać wrodzoną (dziedziczoną w sposób autosomalny dominujący) bądź nabytą, np. po przeziębieniu [2]. Częstsza jest postać nabyta [6]. Pokrzywki fizykalne, takie jak pokrzywka z zimna, wpływają na jakość życia w większym stopniu niż inne [4].
Po czym poznać pokrzywkę z zimna? Objawy
Pokrzywka z zimna może manifestować się zarówno zmianami skórnymi (bąblami) i obrzękiem jednocześnie (w 40% przypadków), jak i jednym z tych objawów [4,5]. Zmiany na skórze powstają bardzo szybko i przypominają bąble, które pojawiają się po poparzeniu pokrzywą [7]. Bąbel pokrzywkowy może mieć różne zabarwienie – od czerwonego przez różowe aż po porcelanowobiałe [2]. Pokrzywce towarzyszą często zaczerwienienie i silny świąd. Rzadko występują inne objawy, np. bóle głowy, gorączka, omdlenia, zaburzenia oddychania, bóle stawów [1]. W skrajnych przypadkach reakcja na zimno może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego [6].
Objawów pokrzywki z zimna można doświadczyć nie tylko zimą, ale również latem – zwłaszcza przy dużych wahaniach temperatur [1]. Potencjalnie niebezpieczną sytuacją może być wejście do zbiornika wodnego z zimną wodą [6]. Właśnie w porze letniej obserwuje się najgroźniejsze manifestacje pokrzywki z zimna, choć są one niezwykle rzadkie. W zimie zmiany te są jednak bardziej uciążliwe – mogą powstawać nawet przy każdym wyjściu z domu [7].
Pokrzywka z zimna – leczenie i diagnostyka
Pokrzywkę z zimna rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego i tzw. testu ekspozycji. Chodzi o metodę prowokacji miejscowej, np. strumieniem zimnej wody lub kostką lodu na przedramieniu [1,2,3,5]. Należy pamiętać o zabezpieczeniu w postaci plastikowej torebki. W przeciwnym razie, jeśli skóra zetknie się z wodą – może dojść do pomylenia pokrzywki z zimna z pokrzywką wodną [5]. Charakterystyczna reakcja skórna powinna powstać po kilku minutach od zakończenia prowokacji [2]. Zdarzają się jednak reakcje opóźnione, następujące kilka godzin po kontakcie z zimnem [1]. U części chorych – mimo występowania pokrzywki z zimna – prowokacja daje wynik negatywny. Dzieje się tak dlatego, że – aby powstał odczyn – w niektórych przypadkach zimno musi zadziałać na większą powierzchnię skóry [7].
Podstawę diagnostyki stanowi jednak szczegółowy wywiad z pacjentem [5]. W procesie diagnostycznym ważne jest wykluczenie infekcji i innych chorób. Przy nietolerancji zimna warto wykonać badania w kierunku niedoczynności tarczycy [3]. Zaleca się też określenie wartości progowej bodźca sprawczego, czyli temperatury, co jest możliwe dzięki aparatowi TempTest [5]. Pokrzywka z zimna – ze względu na podobieństwo objawów – bywa mylona z rumieniem wielopostaciowym, atopowym zapaleniem skóry, alergicznym wypryskiem kontaktowym [8].
Leczenie polega na eliminacji objawów. W tym celu stosuje się przeważnie leki antyhistaminowe (II generacji) albo antyhistaminiki w połączeniu z neuroleptykami [1,4]. W leczeniu wspomagającym zastosowanie mają również przyjmowane krótkotrwale kortykosteroidy i naświetlanie lampami PUVA [1,4,6]. Możliwe jest także wprowadzenie pewnego rodzaju „odczulania” w postaci stopniowego zwiększania ekspozycji na zimno [6]. Niezwykle istotne znaczenie ma profilaktyka. Opiera się ona na edukacji pacjentów w zakresie ograniczania niebezpiecznych sytuacji. By uniknąć wystąpienia reakcji na zimno, należy uważać na nagłe wychłodzenie organizmu, a także zrezygnować ze spożywania zimnych pokarmów i napojów [6].
Aleksandra Lipiec
