Co to jest alergia krzyżowa?
W latach 40. ubiegłego wieku badacze zauważyli, że u osób z alergią na pyłki roślin objawy nasilają się często po spożyciu niektórych owoców. Wówczas nie określono jeszcze tej reakcji jako krzyżowej, ale eksperci od tamtej pory zaczęli baczniej przyglądać się temu zjawisku.
Współcześnie pojęcie alergii krzyżowej jest już o wiele lepiej poznane. Alergolodzy definiują ją jako reakcję naszego organizmu wytworzoną wobec konkretnego alergenu, na przykład pyłku roślin, ale pojawiającą się przy kontakcie z inną substancją uczulającą, na przykład pokarmem [1].
Jak powstaje alergia krzyżowa?
W świetle współczesnych badań widać bardzo wyraźnie, że alergia krzyżowa wcale nie jest zjawiskiem rzadkim. Według statystyk, nawet 60% objawów alergii pokarmowej u dzieci, młodzieży i dorosłych związana jest z alergią wziewną. Po zjedzeniu świeżych warzyw i owoców, nawet 30% pacjentów z uczuleniem na pyłki, odczuwa objawy alergiczne [2].
Kluczem tej reakcji jest podobieństwo uczulających alergenów. Jeśli jest wyższe niż 70 proc., wówczas wystąpienie reakcji krzyżowej jest bardzo prawdopodobne [3].
Jak w takim razie dochodzi do jej powstania? U osoby uczulonej np. na lateks, układ odpornościowy wytwarza przeciwciała, które wykrywają alergeny tej substancji i powodują wystąpienie nieprzyjemnych objawów. Do alergii krzyżowej dochodzi wówczas, gdy wytworzone już w organizmie przeciwciało połączy się z podobnym alergenem, ale pochodzącym, na przykład ze spożytego banana.
Jakie są objawy reakcji krzyżowych?
U osoby uczulonej, pierwsze objawy alergii najczęściej nie pojawiają się od razu. Kiedy pierwszy raz nasz układ odpornościowy spotka się z alergenem, najpierw go rozpoznaje i wytwarza przeciwciała. Przy kolejnym kontakcie, przeciwciała mogą od razu zareagować na alergen, jak na zagrażającą nam substancję i wywołują objawy alergii. Co bardzo istotne, w przypadku reakcji krzyżowej objawy mogą wystąpić już po pierwszym kontakcie z alergenem [4].
Jakich symptomów możemy się spodziewać? Reakcja krzyżowa objawia się często katarem, kaszlem dusznością, świądem, obrzękiem ust oraz gardła, nudnościami, wymiotami, bólem brzucha, wzdęciami i biegunką. Mogą jej towarzyszyć także pokrzywka czy atopowe zapalenie skóry. Najgroźniejsze dla nas są reakcje uogólnione, obejmujące równocześnie kilka układów w organizmie lub narządów. Można do nich zaliczyć obrzęk naczynioruchowy, napad astmy oskrzelowej, a przede wszystkim wstrząs anafilaktyczny [5].
Jakie alergeny wykazują największe podobieństwa?
Badając reakcje krzyżowe, specjaliście podzielili je na zespoły najbardziej bliźniaczych alergenów, które najczęściej są odpowiedzialne za alergie krzyżowe.
- Jednym z nich jest zespół pyłkowo-pokarmowy. Powstaje u osób z alergią wziewną. Najczęściej ujawnia się w sezonie pylenia roślin, ale może dać o sobie znać również w innych porach roku. Objawy pojawiają się tuż po zjedzeniu niektórych owoców, warzyw orzechów czy przypraw. Najczęściej obejmują obrzęk i swędzenie ust oraz gardła. U niektórych osób objawy może wywołać już samo obieranie owoców, warzyw lub łuskanie orzechów. W takim przypadku obejmują one świąd, obrzęk, wysypkę i rumień skóry [6].
| Alergia na pyłek | Pokarmy wywołujące objawy |
| olcha | jabłko, wiśnia, brzoskwinia, gruszka, pietruszka, seler, migdały, orzechy laskowe |
| brzoza | kiwi, jabłko, gruszka, śliwka, morela, wiśnia, pomidor, seler, marchew, koper włoski, ziemniak, zielona papryka, kumin, gruszka, orzechy laskowe, orzechy włoskie, migdały, orzechy arachidowe, soczewica, fasola |
| trawy | melon, arbuz, pomarańcza, pomidor, kiwi, ziemniak, botwina, orzechy arachidowe |
| bylica | brzoskwinia, liczi, mango, winogrono, seler, marchew, pietruszka, koper włoski, czosnek, kapusta, brokuły, kolendra, kumin, nasiona słonecznika, orzechy arachidowe |
| parietaria (pomurnik lekarski) | brzoskwinia, wiśnie, melon, orzechy pistacjowe |
| ambrozja | arbuz, banan |
- Zespół lateksowo-owocowy, występuje u około 30–35% osób z alergią na lateks. Chorzy najczęściej mają objawy po zjedzeniu owoców, takich jak: banan, kiwi, awokado [7]. U pacjentów z tym zespołem nie ma jednolitych objawów. Mogą występować zmiany skórne, najczęściej na ustach i dłoniach, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, kaszel, duszność, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
- Zespół wieprzowina-kot. Dotyczy osób, które mają uczulenie na domowego czworonoga, ale także na sierść innych zwierząt, np. psa, konia czy świnki morskiej. U takich pacjentów objawy alergii mogą wystąpić także po zjedzeniu mięsa wieprzowego, zwłaszcza surowego, suszonego lub wędzonego. Rzadziej pojawiają się po zjedzeniu wieprzowiny długo gotowanej. Najczęstsze objawy to: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, bóle brzucha, nudności czy wstrząs anafilaktyczny [8].
- Zespół ptak-jajo. Tego typu alergia jest spowodowana występowaniem w ptasim mięsie, jajach i piórach białek z tej samej rodziny. Najczęściej pacjenci odczuwają biegunki, bóle brzucha oraz obrzęk ust i gardła, rzadziej występuje pokrzywka, oraz zaostrzenie astmy oskrzelowej.
- Roztocze kurzu domowego i krewetki. W niektórych regionach świata, zwłaszcza nadmorskich, alergia na krewetki dotyczy nawet 5% mieszkańców. Jak wykazali naukowcy, główną jej przyczyną jest wcześniejsza alergia na roztocze kurzu domowego oraz karaluchy. Wszystko za sprawą dużego podobieństwa alergenów roztoczy i skorupiaków. Po zjedzeniu krewetek, u alergików może wystąpić pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy oraz wstrząs anafilaktyczny [9].
- Kleszcz-wołowina. Kilka lat temu badacze odkryli nowy. Do reakcji krzyżowej dochodziło u osób, które zjadły czerwone mięso. Okazało się, że odpowiedzialne za jej wystąpienie było wcześniejsze… ugryzienie kleszcza. Objawy pojawiały się ponieważ w ślinie tego pajęczaka znajduje się alergen bardzo podobny do tego, który jest w składzie wołowiny [10]. Symptomy reakcji krzyżowej w tym przypadku mogą wystąpić od razu lub dopiero kilka godzin po zjedzeniu czerwonego mięsa. Pacjenci mogą mieć bóle brzucha, niestrawność, zmiany skórne, pokrzywkę, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Do reakcji krzyżowej może dojść także w tej samej grupie produktów. Dobrym przykładem jest alergia na mleko. Pacjentom ze stwierdzoną nadwrażliwością na mleko krowie nie zaleca się podawania również mleka koziego i owczego ze względu na możliwość wystąpienia między nimi reakcji krzyżowych [11].
Diagnozowanie reakcji krzyżowych
Prawidłowe zdiagnozowanie alergii wywołanej reakcją krzyżową wcale nie jest łatwe. Jak tłumaczą specjaliści, problemem jest duża różnorodność spożywanych przez nas pokarmów, częste uczulenia na więcej niż jedną substancję, różne natężenie alergenów w otoczeniu pacjenta, a często nawet sposób przechowywania żywności [12].
Pomocna w wykryciu reakcji krzyżowych jest diagnostyka molekularna. Dzięki niej pacjent dowiaduje się, na które konkretnie białko jest uczulony. Na tej podstawie lekarz może stwierdzić, czy nasze objawy są związane z pierwotną alergią, czy wywołują je właśnie reakcje krzyżowe z alergenami o podobnej budowie [13].
