Czym są probiotyki?
Określenie „probiotyk” zostało przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organisation) zdefiniowane jako „żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza.” [1]. Sugeruje się jednak, że definicja ta powinna ulec zmianie, ponieważ podobny efekt możemy uzyskać podając martwe drobnoustroje bądź ich materiał genetyczny [2].
Poza probiotykami możemy mieć do czynienia również z:
- prebiotykami
- postbiotykami
- synbiotykami
Prebiotyki, są substancjami nieulegającymi trawieniu w przewodzie pokarmowym, jednocześnie pobudzającymi wzrost mikroflory jelitowej [3]. Przykładowe prebiotyki to inulina oraz fruktooligosacharydy znajdujące się m.in. w bananach, cykorii, cebuli, czosnku czy pszenicy [3]. Połączenie prebiotyku oraz probiotyku nazywamy synbiotykiem. Mianem postbiotyku określamy substancje, która jest produkowana przez organizmy probiotyczne, a która wywiera korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Zaliczamy tu np. kwas masłowy. Probiotyki pobudzają odporność – zwłaszcza jelitową – na kilka sposobów.
Jak działają probiotyki?
Probiotyki stymulują odporność jelitową, tym samym chroniąc przed szkodliwym działaniem wielu patogenów. Przyczyniają się do:
- aktywacji lokalnego układu limfatycznego,
- współzawodniczą o substancje odżywcze z patogennymi mikroorganizmami,
- produkują substancje obniżające pH w świetle jelit (dzięki czemu hamują namnażanie patogenów),
- stymulują produkcję śluzu chroniąc przed przyleganiem szkodliwych organizmów do ściany jelita.
Dodatkowo odpowiadają za syntezę niektórych witamin, zwłaszcza z grupy B. Probiotyki wywierają wpływ na uszczelnienie ścian jelit. Zapobiegają tym samym przedostawaniu się patogenów z przewodu pokarmowego do krwiobiegu. Co więcej, biorą również udział w regulacji syntezy cytokin zapalnych oraz wpływają na ruchy perystaltyczne jelit, regulując częstość i jakość wypróżnień [5].
Probiotyki w alergii
Biorąc pod uwagę szerokie spektrum działania probiotyków we wspieraniu odporności – zwłaszcza tej jelitowej- logiczne wydaje się być ich zastosowania w profilaktyce alergii, zwłaszcza pokarmowych. Niestety, nie wszystkie badania przeprowadzone w tym kierunku potwierdziły faktyczny wpływ zastosowania probiotyków w walce z alergią.
- Odnotowano rzadsze występowanie wyprysku towarzyszącego atopowemu zapaleniu skóry u niemowląt karmionych mlekiem z dodatkiem probiotyków. Taki efekt uzyskano zarówno w przypadku dzieci karmionych mlekiem naturalnym jak i modyfikowanym [6].
- Badania nie wykazały jednak skuteczności w łagodzeniu istniejących już zmian atopowych [7]. Nie ma również jednoznacznych dowodów na to, aby suplementacja szczepami probiotycznymi zapobiegała występowaniu alergii [2].
- Inne przeprowadzone badanie oceniało wpływ probiotyków na przebieg alergicznego nieżytu nosa w przypadku alergii na pyłki brzozy. Niestety nie odnotowano istotnej poprawy w łagodzeniu objawów alergii, a także jej zapobieganiu [6].
- Niektóre badania wykazały, że podawanie synbiotyków przez pierwsze dwa lata życia dziecka, zmniejszają zjawisko „wheezingu” (świszczącego oddechu) na tle astmatycznym.
- Przeprowadzono również badanie wśród dzieci w wieku 7-12 lat w którym analizowano wpływ probiotyku na nasilenie kataru wynikającego z alergii na pyłki traw. Grupa otrzymująca probiotyk miała mniej wyraźne objawy względem osób, które ich nie stosowały.
- Specjaliści prowadzili także badania polegające na wpływie suplementacji probiotyków na nasilenie objawów atopii, w tym objawów ocznych oraz astmy. Nie dały one jednak jednoznacznych wniosków wskazujących na korzystny wpływ w łagodzeniu objawów alergii.
Probiotyki w alergii – czy warto?
Znamy mechanizmy działania probiotyków oraz ich korzystny wpływ na zdrowie w przypadku chorób jelit oraz w trakcie trwania antybiotykoterapii. Nie mamy jednak jednoznacznych i pewnych informacji co do ich pozytywnego wpływu na łagodzenie przebiegu alergii.
Należy również pamiętać, że istnieje wiele szczepów bakterii, wywierających pozytywny wpływ na organizm, każdy jednak znajduje zastosowanie w odmiennym przypadku [2]. Nie zapominajmy o tym, że niezależnie od wpływu na reakcje alergiczne, probiotyki wywierają realne działanie na skład i funkcjonowanie flory jelitowej. U zdrowych ludzi funkcjonuje ona prawidłowo, a dodatkowa suplementacja może zaburzać stan równowagi prowadząc do dysbiozy. Tak nazywamy zaburzenie równowagi mikrobiologicznej, a tym samym do wystąpienia działań niepożądanych [5]. Jednym z częstszych powikłań jest rozrost flory bakteryjnej jelita cienkiego, tzw. SIBO (small intestinal bacterial overgrowth). Jako skutek uboczny obserwowano też wzdęcia oraz tłuszczową biegunkę. W niektórych przypadkach stwierdzono trądzik oraz wysypki.
Celem uniknięcia wystąpienia działań niepożądanych, zanim sięgniemy po probiotyki – w formie leku lub suplementu – warto wcześniej skonsultować tą decyzję z lekarzem bądź farmaceutą, którzy orzekną o korzystnym wpływie w danej sytuacji.
Rafał Śliwa
magister farmacji
