Nie taki platan rzadki, jak go malują
Ponieważ platan nie jest w Polsce gatunkiem rodzimym, uchodzi za drzewo rzadkie. Niemniej jednak w niektórych regionach kraju można natknąć się na stare, potężne okazy. Rosną one od początku XVIII wieku, kiedy to zostały zasadzone w magnackich majątkach ziemskich [1]. Najstarszy, a jednocześnie najgrubszy polski platan znajduje się w miejscowości Chojna w województwie zachodniopomorskim. Ma 298 lat, 35 m wysokości i prawie 11 m obwodu pnia. Czyli o ponad pół metra więcej niż pnie najgrubszych polskich dębów szypułkowych. Pod tym względem z „platanem olbrzymem” może konkurować tylko słynna lipa z Cielętnik (województwo śląskie) [1].
Południowoeuropejski rodowód
Platan póki co niezbyt często uczula w naszych warunkach klimatycznych (podobnie jak cyprys czy cydr japoński) [2]. Natomiast ma bardzo istotne znaczenie w światowej alergologii. Jest jedną z głównych przyczyn alergii w krajach basenu Morza Śródziemnego, takich jak Włochy, Hiszpania, Grecja, Portugalia, Turcja [5]. Licznie występuje również w Ameryce Północnej i Środkowej oraz w południowo‑wschodniej Azji [7].
Przy czym popularność, a co za tym idzie również zasięg występowania tego drzewa stale się zwiększa. Warto podkreślić, że Platanus acerifoli, czyli platan klonolistny jest obecnie najczęściej sadzonym gatunkiem drzewa na świecie [5]. Dlatego można się spodziewać wielokrotnego wzrostu stężenia jego pyłków w powietrzu.
Na południu Europy platan kwitnie zwykle od marca do kwietnia, a owocuje późnym latem i jesienią. W Polsce jego pylenie przypada na kwiecień i maj [7]. Jako istotna przyczyna alergii na pyłki roślin platan został wskazany w latach 90., choć jego pyłek był opisywany jako zdolny do wywoływania uczuleń już 20 lat wcześniej [2].
Daje cień, lecz mocno rozsiewa pyłki
Większość osób uczulonych na platan żyje w miastach, co wynika z faktu, że coraz częściej pojawia się on w miejskich terenach zielonych jako drzewo ozdobne [2,5]. Tym, co go wyróżnia, jest bardzo szybkie tempo wzrostu [1]. Drzewo to charakteryzuje się również dużą tolerancją na zanieczyszczone powietrze – wykazuje zdolność do gromadzenia zanieczyszczeń w korze [2,5]. Ponadto ma szeroką, rozłożystą koronę, która zapewnia dużo cienia i pomaga radzić sobie z coraz większymi letnimi falami upałów [5]. W istotny sposób wpływa więc na mikroklimat miejski. Jego dodatkową zaletą jest to, że potrafi dobrze adaptować się do różnych warunków środowiska [5,7].
Przy czym platan kwitnie intensywnie, zaś jego pyłek osiąga wysokie stężenia w bardzo krótkim czasie [2]. A to niedobra informacja dla alergików… W Polsce już od przeszło 10 lat notowane są lokalne wysokie stężenia pyłku platanu, związane z nasadzeniami tego drzewa w miastach (głównie na zachodzie i w centralnej części kraju) [7,8]. Największe skupisko platanów w Polsce (przeszło 200 okazów, które liczą sobie prawie 100 lat) rośnie na Placu Jasne Błonia w Szczecinie. Stamtąd też pochodzą największe odnotowane w naszym kraju stężenia pyłków tych drzew [8].
Warto wiedzieć, że w niektórych metropoliach, takich jak Londyn, platany stanowią już niemal połowę całkowitej liczby drzew. Są częścią wszelkich terenów zielonych: zabytkowych ogrodów, dużych parków, sieci alejek, krajobrazu ulicznego [5,8].
Będziemy kichać na miejską zieleń?
Problemy u alergików będą potęgowały się z czasem, ponieważ im starsze jest drzewo, im większą i szerszą ma koronę, tym więcej wytwarza pyłków [5]. W krajach, gdzie platany są sadzone masowo, częstość uczulenia na ich pyłki sięga kilkunastu procent. To pozwala zaliczyć je do najistotniejszych alergenów wziewnych [8].
Najczęstszymi objawami nadwrażliwości na pyłek platanu są zapalenie błony śluzowej nosa (czyli katar alergiczny), zapalenie spojówek oraz astma. Co istotne, alergia na to drzewo jest powiązana z większą częstością występowania astmy w porównaniu z alergią na inne rodzaje pyłków [2].
Platan: główne alergeny, reakcje krzyżowe
Jak do tej pory zidentyfikowano osiem alergenów platanu klonolistnego i trzy uwalniane przez platan wschodni, który występuje naturalnie np. w Turcji [3,5]. Ten pierwszy gatunek, coraz częściej spotykany w naszym kraju, ma dwa alergeny główne: Pla a 1 i Pla a 2.
Istotne znaczenie przypisuje się również białku Pla a 3, związanemu z alergią pokarmową. Należy ono do grupy LTP, czyli białek transportujących lipidy. A więc może reagować krzyżowo z dużą grupą pokarmów, które zawierają molekuły z tej samej rodziny. Należy tu wymienić przede wszystkim brzoskwinię (Pru p 3), orzechy laskowe (Cor a 8), orzechy włoskie (Jug r 3), orzechy arachidowe (Ara h 9), pszenicę (Tri a 14) [4].
Kontakt z tymi pokarmami u osoby uczulonej na platan może skutkować zespołem alergii jamy ustnej (OAS) i objawami takimi jak:
- świąd jamy ustnej,
- obrzęk warg, języka, krtani,
- obrzęk naczynioruchowy,
- sporadycznie – reakcje anafilaktyczne [6].
Warto pamiętać, że pyłek platanu krzyżuje także z innymi pyłkami: drzew (brzozy, leszczyny, olszy, grabu, buka, dębu, kasztanowca), a nawet traw [7].
