Leszczyna pospolita obrasta całą Europę
Leszczyna pospolita (Corylus avellana) jest wysokim krzewem bądź drzewem liściastym uprawianym na całym świecie i cenionym głównie ze względu na owoce, czyli bogate w białko i witaminy orzechy laskowe. Orzechy te odgrywają istotną rolę nie tylko w diecie człowieka. Zimą stanowią ważne źródło pożywienia dla zwierząt – jeleni, wiewiórek i ptaków [1]. Poza tym leszczyna ma duże znaczenie w pszczelarstwie. Dostarcza pszczołom solidnej porcji pyłku jeszcze przed zakwitnięciem innych drzew [2].
Jak dotąd opisano niemal 400 odmian leszczyny (m.in. purpurową, strzępolistną, pogiętą). Na naszym kontynencie można ją spotkać niemal wszędzie – od Skandynawii przez Półwysep Iberyjski aż po Ural [1]. Choć są pewne wyjątki, jak np. Islandia czy niektóre wyspy Morza Śródziemnego, gdzie nie rośnie. Do krajów, w których leszczyna jest szczególnie rozpowszechniona, należą:
- Włochy,
- Hiszpania,
- Turcja,
- USA,
- Kanada.
Przy czym najwyższe roczne stężenia pyłku leszczyny odnotowuje się w alpejskich regionach Szwajcarii, Francji i Austrii. Najmniejsze – w Europie Południowej i Skandynawii [2].
Drzewo to może zapuścić korzenie zarówno na żyznej ziemi, jak i na suchych glebach wapiennych [1]. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek leszczyny – Corylus avellana [3]. Najwięcej drzew występuje w południowo-wschodniej części kraju, gdzie panują idealne warunki do ich wzrostu i rozwoju [2].
Jak wygląda leszczyna? Liście i kwiaty
Ma mocno rozgałęzioną łodygę i zaokrąglone, sercowate u nasady liście z podwójnie ząbkowanym brzegiem (owłosione po obu stronach). Zapylane przez wiatr kwiaty leszczyny pospolitej pojawiają się jeszcze zanim drzewo wypuści liście – stąd wczesny początek jej pylenia, który na długo poprzedza wiosnę. Męskie kwiatostany pylącej leszczyny, zwane „kotkami”, są bardzo charakterystyczne – mają żółtawobrązowy kolor, podłużny kształt i luźno zwisają ze smukłych i giętkich gałęzi, ciągnąc je ku ziemi [1,3]. Wydłużanie się pędów leszczyny następuje bezpośrednio przez rozpoczęciem pylenia. Zmiana ich kształtu ułatwia opróżnianie pylników przez wiatr [3].
Kiedy pyli leszczyna? Kwitnienie zaczyna się wcześnie
Pyłki leszczyny pospolitej są w powietrzu już na początku roku kalendarzowego. Rozkwit tego drzewa oznacza, że właśnie rozpoczyna się sezon pylenia roślin wiatropylnych, który trwa w Polsce od stycznia–lutego aż do miesięcy jesiennych. O tym, kiedy zacznie pylić leszczyna, decydują przede wszystkim warunki pogodowe. Wczesny start pylenia jest powiązanymi z wysokimi temperaturami w zimie [3].
W zeszłym roku ziarna pyłku tego drzewa na przeważającym obszarze kraju były wykrywalne w atmosferze już od pierwszych dni stycznia. W tym roku monitoring pyłkowy zaczął notować ich obecność w powietrzu od drugiej połowy miesiąca. Alergeny leszczyny mogą krążyć wokół nas do końca marca [4]. Przy czym ich wysokie stężenie utrzymuje się nie dłużej niż przez około 3 dni w roku. Jako pierwsze zaczynają pylić te drzewa, które rosną w nasłonecznionych lokalizacjach [3].
Leszczyna – alergia i reakcje krzyżowe
U osób z alergią na leszczynę po kontakcie z jej pyłkami mogą pojawić się dolegliwości charakterystyczne dla alergicznego nieżytu nosa i spojówek, czyli:
- wodnisty katar,
- świąd nosa,
- kichanie,
- łzawienie i zaczerwienienie oczu [3].
Objawy nasilają się w zależności od miejsca pobytu osoby uczulonej – najbardziej dotkliwe są w pobliżu obszarów gęsto obrośniętych przez leszczynę [3].
Alergii tej towarzyszy zwykle uczulenie na inne pyłki drzew [3].
Należ również pamiętać, że istnieje ryzyko wystąpienia reakcji krzyżowych:
- między różnymi pyłkami (np. leszczyna–olsza, leszczyna–brzoza),
- między pyłkami a pokarmami (np. leszczyna–jabłko, leszczyna–gruszka, leszczyna–brzoskwinia).
Wówczas u osoby z alergią na brzozę katar pojawia się już podczas pylenia leszczyny. Natomiast przy uczuleniu na leszczynę można spodziewać się swędzenia i obrzęku jamy ustnej (czyli zespołu OAS) po zjedzeniu niektórych owoców.
Dlaczego tak się dzieje? Winę za to zjawisko ponosi podobieństwo alergennych białek, zwłaszcza z rodziny profilin i PR-10. Do białek często wchodzących w reakcje krzyżowe należy m.in. Cor a 1 – główny alergen pyłku leszczyny. Jest on bliźniaczo podobny do Bet v 1 brzozy. Pod względem budowy przypomina też Mal d 1 jabłka, Pru ar 1 wiśni, Dau c 1 marchwi, Api g 1 selera. W związku z tym zdarza się, że układ odpornościowy osoby uczulonej na leszczynę błędnie rozpoznaje te białka jako alergizujące i wówczas reaguje na nie objawami [3].
W określeniu ryzyka reakcji krzyżowej pomaga diagnostyka molekularna, na której opierają się najbardziej zaawansowane testy alergiczne z krwi. Pozwala ona wskazać w danym źródle alergenowym (np. w pyłku leszczyny) konkretne uczulające nas białka [5].
