Arbuz – orzeźwiający, lecz uczulający
Arbuz (Citrullus lanatus) – podobnie jak melon, ogórek, cukinia i dynia – należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae) [1]. Składa się w około 68% z miąższu, 30% ze skórki i 2% z nasion [2]. Jest wyjątkowo bogaty w wodę, która stanowi aż 93% jego masy [3]. Nie brakuje mu jednak właściwości odżywczych. Głównym składnikiem bioaktywnym arbuza jest likopen o działaniu przeciwzapalnym i przeciwnowotworowym [2]. Poza tym owoc ten zawiera inne karotenoidy.
Ale czy arbuz uczula? Alergeny pochodzenia roślinnego to główni sprawcy reakcji alergicznych na pokarmy. Alergeny te są obecne m.in. w skórce, miąższu i nasionach owoców i warzyw. Można je znaleźć w wielu produktach, w tym w sokach owocowych. Arbuz nie jest tutaj wyjątkiem. Choć składa się w większości z wody, nie jest wolny od alergenów. Jak dotąd zidentyfikowano ich już pięć. Najczęściej uczula dehydrogenaza jabłczanowa, która odpowiada za 96% reakcji [1].
Wysypka po arbuzie i inne objawy reakcji alergicznej
Dominującą reakcją alergiczną u osób wrażliwych na ten owoc jest zespół alergii jamy ustnej (OAS), któremu może towarzyszyć wysypka po arbuzie (pokrzywka). Przy OAS miejscowo występują świąd i mrowienie warg oraz gardła, a także obrzęk języka [4]. Dolegliwości w obrębie jamy ustnej mogą przechodzić w objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunkę, bóle brzucha), a w rzadkich przypadkach nawet w reakcje systemowe (anafilaksję).
Na ogół objawy mają łagodny charakter, co może wynikać z faktu, że alergeny arbuza szybko rozkładają się w przewodzie pokarmowym [5]. Niekiedy jednak spektrum dolegliwości jest szersze. W Hiszpanii opisano przypadek 54-letniego mężczyzny z alergicznym nieżytem nosa i spojówek wywołanym przez pyłki traw. Wystąpiły u niego zaburzenia głosu (dysfonia), świąd jamy ustnej i gardła, a dodatkowo również obrzęk narządów płciowych. Nastąpiło to około 3 godziny po zjedzeniu arbuza. Te same objawy pojawiały się jeszcze kilkakrotnie w reakcji na ten sam owoc, nim mężczyzna odkrył przyczynę ich występowania [1].
Uczulenie na arbuza a reakcje krzyżowe
Alergeny arbuza rzadko są bezpośrednim źródłem uczulenia. Zwykle powodują objawy wskutek reakcji krzyżowej: zespołu pyłkowo-pokarmowego bądź zespołu lateksowo-owocowego.
Zespół pyłkowo-pokarmowy
Jest reakcją, która występuje nawet u 30% osób z alergią pyłkową po spożyciu niektórych owoców i warzyw [6]. Wynika z podobieństwa powszechnie występujących alergenów, których źródłem mogą być zarówno pyłki, jak i pokarmy. Podobieństwo to sprawia, że układ immunologiczny może błędnie rozpoznać jako uczulające te alergeny, które nie są pierwotnym źródłem uczulenia.
W Australii pod kątem występowania zespołu pyłkowo-pokarmowego przebadano grupę dzieci z sezonowym katarem alergicznym. Okazało się, że dzieci uczulone na brzozę (Bet v 1) reagowały głównie na owoce Rosaceae (jabłko, brzoskwinię), a ponadto koper włoski, orzechy ziemne i orzechy włoskie. Natomiast te z alergią na trawy (Phl p 2) znacznie częściej zgłaszały reakcje po owocach Cucurbitaceae (melonie, arbuzie) i kiwi [7].
A więc reakcje krzyżowe na arbuza występują głównie wtedy, gdy pylą trawy. W Polsce okres ten trwa bardzo długo. Staruje na przełomie kwietnia i maja, natomiast kończy się we wrześniu, a nawet na początku października [9]. Co istotne, szczyt pylenia traw przypada w okresie, gdy sklepowych półkach króluje właśnie arbuz.
Poza tym owoc ten reaguje krzyżowo z pyłkami ambrozji i bylicy [10], które również unoszą się w powietrzu latem. Dlatego ryzyko wystąpienia wysypki po arbuzie jest największe w okresie wakacyjnym.
Zespół lateksowo-owocowy
Ponadto uczulenie na arbuza łatwo pomylić z objawami zespołu lateksowo-owocowego, który dotyczy około 40% osób alergią na lateks [11]. W zespole tym najczęściej biorą udział banany, awokado i kiwi, ale arbuz również znajduje się na liście potencjalnych zagrożeń [12,13]. Może dawać różne objawy: ze strony skóry (głównie w miejscu kontaktu z owocem – w obrębie jamy ustnej, na dłoniach), ze strony układu oddechowego (kaszel, duszność). W wyniku tej reakcji krzyżowej – w skrajnych przypadkach – dochodzi nawet do wstrząsu anafilaktycznego [14].
Uczulenie na arbuza a nietolerancja fruktozy
Poza tym arbuz powoduje występowanie dolegliwości u osób z nietolerancją fruktozy, która może towarzyszyć nietolerancji innych składników pokarmowych, np. laktozy [15]. Jako świeży, drobnopestkowy owoc zawiera duże ilości cukrów owocowych – fruktanów [14]. W przypadku genetycznie uwarunkowanych zaburzeń metabolizmu i wchłaniania tych cukrów w jelicie pojawia się szereg uciążliwych objawów. Występują: gazy i wzdęcia, bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia i biegunki [16]. Przyczyny tych dolegliwości żołądkowo-jelitowych często pozostają niewyjaśnione [17].
