Czym jest fruktoza?
Fruktoza jest monosacharydem, czyli cukrem prostym. Występuje głównie w owocach, dlatego nazywana jest także cukrem owocowym. Może być dostarczana do organizmu jako wolny cukier prosty, w formie dwucukrów (sacharozy) lub fruktanów [1,2,3].
Czy fruktoza jest szkodliwa?
Fruktoza jest metabolizowana w dwóch szlakach. Jeden z nich zachodzi w mięśniach i tkance tłuszczowej, drugi w wątrobie. U osoby zdrowej mechanizmy te działają prawidłowo i nie generują żadnych niepokojących objawów. Jednak u osób z zaburzeniami metabolizmu i wchłaniania fruktozy w jelicie spożycie produktów wysokofruktozowych może powodować wiele nieprzyjemnych lub nawet niebezpiecznych skutków [2,4].
Nadmiar fruktozy w diecie może negatywnie wpływać na zdrowie i sprzyjać rozwojowi m.in.:
- cukrzycy typu 2,
- niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby,
- niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby,
- niektórych nowotworów (szczególnie wątroby, trzustki i okrężnicy),
- chorób układu krążenia,
- chorób nerek,
- zaburzeń neurologicznych (np. choroby Alzheimera),
- zaburzeń psychiatrycznych (np. nerwic, depresji) [1,5].
Przyczyny nietolerancji fruktozy
Zaburzenia metabolizmu fruktozy sÄ… uwarunkowane genetycznie. Zalicza siÄ™ do nich:
- samoistnÄ… fruktozuriÄ™,
- wrodzonÄ… nietolerancjÄ™ fruktozy,
- niedobór wątrobowej fruktozo-1,6-bifosfatazy.
Wszystkie te defekty nazywane są potocznie fruktozemią. Jednak prawidłowo tym terminem określa się tylko wrodzoną nietolerancję fruktozy [6].
Do czego prowadzi nietolerancja fruktozy? Objawy
Pierwsze objawy nietolerancji fruktozy pojawiają się zwykle po rozpoczęciu spożywania produktów bogatych w ten cukier. Najczęściej zaburzenie metabolizmu cukru owocowego ujawnia się u niemowląt karmionych mieszankami modyfikowanymi słodzonymi sacharozą. Natomiast u niemowląt karmionych piersią pierwsze objawy choroby mogą się pojawić podczas rozszerzania diety i wprowadzania do niej soków owocowych [6].
U niektórych dzieci schorzenie daje mało objawów i przebiega łagodniej niż u osób dorosłych. W pierwszej kolejności pojawiają się zazwyczaj brak łaknienia i opóźniony rozwój fizyczny. Natomiast przeważającymi objawami nietolerancji fruktozy są: ciężka hipoglikemia (silny spadek poziomu glukozy we krwi) i wymioty. Pojawiają się one niedługo po spożyciu produktu zawierającego fruktozę [6].
Kontynuacja spożywania fruktozy może skutkować:
- powiększeniem wątroby,
- żółtaczką,
- krwotokami,
- apatiÄ…,
- nadmierną sennością,
- drgawkami,
- zakażeniami dróg moczowych [6].
Nieprzestrzeganie diety u osób z nietolerancją fruktozy prowadzi do nawracania stanów hipoglikemii oraz pogorszenia niewydolności wątroby i nerek. W skrajnych przypadkach może przyczynić się nawet do śmieci [6].
Niestety przez nieswoiste objawy choroby często pozostaje ona nierozpoznana. Jednak z wiekiem częstotliwość występowania ostrych epizodów chorobowych maleje. Niekiedy zdarza się, że do rozpoznania nietolerancji fruktozy u dzieci dochodzi dopiero w wieku przedszkolnym lub szkolnym [6].
Do objawów ze strony przewodu pokarmowego w zespole złego wchłaniania fruktozy należą:
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- nadmierne wydzielanie gazów,
- zaparcia,
- biegunki,
- nudności,
- wymioty [6].
Czy nietolerancja fruktozy mija?
Nietolerancja fruktozy ma podłoże genetyczne, dlatego jest to choroba nieuleczalna. Wymaga przestrzegania diety wykluczającej lub ograniczającej ten cukier przez całe życie [6].
W jakich produktach znajduje siÄ™ fruktoza?
Najwięcej fruktozy w formie wolnego cukru oraz dwucukru (sacharozy) można znaleźć w:
- sokach i świeżych owocach (jabłkach, gruszkach, melonach, papajach, arbuzach),
- owocach suszonych (jabłkach, śliwkach, wiśniach, morelach, figach, daktylach, rodzynkach),
- dżemach, konfiturach, marmoladach, galaretkach,
- miodzie,
- napojach słodzonych fruktozą (tzw. soft drinkach),
- produktach wysokoprzetworzonych z dodatkiem fruktozy [2,4].
Natomiast największą zawartością fruktanów charakteryzują się:
- czosnek,
- cykoria,
- cebula,
- szparagi,
- karczochy,
- por,
- niektóre zboża (pszenica, jęczmień, owies) [2,4].
Nietolerancja fruktozy – czego unikać?
Poza głównymi jej źródłami fruktozę można znaleźć w żywności pod postacią syropów (fruktozowego i glukozowo-fruktozowego). Są one wykorzystywane w przemyśle spożywczym do słodzenia napojów, słodyczy, ciastek czy pieczywa. Do posiłków mogą być dodawane także syrop klonowy, syrop z agawy oraz miód. To bogate źródła cukru fruktozowego, które należy wyeliminować z jadłospisu [2].
Fruktoza jest także w niektórych:
- musztardach, ketchupach, gotowych sosach, marynatach i gotowych zupach,
- płatkach śniadaniowych,
- mlekach smakowych i przetworach mlecznych z dodatkiem owoców i aromatów owocowych (jogurtach, maślankach, twarożkach owocowych lub smakowych),
- marynowanych mięsach,
- produktach dietetycznych i dla diabetyków,
- lekach – w formie syropów, tabletek i kapsułek [2].
Warto zaznaczyć, że cukier w cukiernicy to sacharoza, która w organizmie rozkładana jest na cząsteczki glukozy i fruktozy. Zatem również jest istotnym źródłem fruktozy w codziennej diecie [2,3,4].
Jak powinna wyglądać dieta w nietolerancji fruktozy?
Głównym założeniem tej diety jest całkowite wykluczenie lub ograniczenie fruktozy. Dlatego należy bezwzględnie zrezygnować z produktów będących źródłem cukru owocowego.
Dieta powinna bazować na żywności świeżej i nieprzetworzonej. Dozwolonymi produktami są:
- owoce o niskiej zawartości fruktozy (cytrusy, śliwki, papaja, awokado, rabarbar, owoce jagodowe, banany, kiwi, ananasy),
- wybrane warzywa i grzyby (seler naciowy, rzodkiewka, szpinak, groch, brokuły, ziemniaki, kurki, borowiki, pieczarki),
- produkty mleczne (mleko, sery, twaróg, jogurt, maślanka),
- produkty zbożowe (makarony, ryże, kasze, pieczywo niezawierające fruktozy),
- świeże mięso i przetwory mięsne,
- jaja,
- świeże ryby,
- tłuszcze (masło, margaryna, oleje roślinne),
- napoje (woda, czarna i zielona herbata, niesłodzona kawa, soki owocowe rozcieńczane z wodą) [2,3,4].
Podczas przygotowywania posiłków można stosować różnego rodzaju przyprawy niezawierające fruktozy w składzie (np. sól, pieprz, świeże zioła). Natomiast do słodzenia posiłków należy wybierać glukozę.
W trakcie zakupów spożywczych trzeba zwracać uwagę na składy produktów, szczególnie tych wysokoprzetworzonych. Czytanie etykiet jest kluczowe, aby uniknąć nieprawidłowych wyborów. Czasem produkty, których o to nie podejrzewamy, mogą zawierać znaczne ilości fruktozy.
Należy pamiętać, że każda osoba z nadwrażliwością na fruktozę ma inny próg jej tolerancji. U niektórych chorych objawy pojawiają się tuż po spożyciu nawet niewielkich ilości żywności zawierającej cukier owocowy. U innych natomiast dolegliwości powoduje dopiero większa ilość lub występują one po dłuższym czasie.
Dlatego zalecenia dietetyczne i jadłospis zawsze powinny być dobierane indywidualnie. Warto skonsultować się z wykwalifikowanym dietetykiem, który pomoże w ułożeniu diety. Pozwoli to zadbać o prawidłowe zbilansowanie posiłków i ograniczyć ryzyko wystąpienia niedoborów [2,3,4,7].
