Efekt domina
Czasami uczula nas jedno wybrane zwierzę, a czasami kilka z nich. Za tę nadwrażliwość odpowiadają białka budujące poszczególne alergeny [1]. Białka alergizujące roślin czy zwierząt o podobnej budowie strukturalnej grupujemy w rodziny. To właśnie takie podobieństwo białek może prowadzić do uruchomienia układu immunologicznego i wystąpienia sytuacji, w której osoba z alergią na psa reaguje na podobne białka z tej samej rodziny występujące u innych ssaków, np. kotów.
Alergia na jedną grupę zwierząt może więc prowadzić do reakcji przy zetknięciu się z innymi zwierzętami. W takim przypadku mówimy o alergii w wyniku reakcji krzyżowej [2].
Coraz więcej wiemy o białkach alergizujących poszczególnych zwierząt. Możemy również oznaczać w krwi przeciwciała E (IgE) specyficzne względem białek alergizujących. Pozwala nam to przewidywać, czy alergia będzie ograniczona do jednego gatunku, czy też obejmie większą liczbę zwierząt.
Które białka odpowiadają za objawy alergii na wiele zwierząt?
Lipokaliny
Białkami kota, psa i konia, które odgrywają szczególną rolę w alergii na te zwierzęta, są lipokaliny. Znajdują się one w ślinie i naskórku każdego zwierzęcia futerkowego. Dlatego też uczulenie na lipokaliny wiąże się z dużym prawdopodobieństwem reakcji alergicznych po kontakcie z różnymi zwierzętami futerkowymi w wyniku reakcji krzyżowych [1]. Znaczące stężenie alergenów znajdziemy w legowiskach i na przedmiotach w pomieszczeniach, w których przebywają zwierzęta.
Lipokaliny są lekkimi białkami, co powoduje, że przyczepiają się do ubrań i włosów ludzkich. Mogą więc być przenoszone również do miejsc, w których zwierzęta na co dzień nie przebywają, np. do biura czy szkoły [3]. Badacze wykazali, że ich stężenie w takich miejscach, pomimo braku zwierząt, osiąga niekiedy poziomy wystarczające do wywołania alergii. Co więcej, może nawet stymulować zaostrzenia astmy, szczególnie u dzieci [1]. Udowodniono również, że osoby uczulone na większą liczbę lipokalin doświadczają silniejszych objawów i częstszych zaostrzeń astmy [7,9].
Niemal wszystkie lipokaliny to alergeny wziewne. Wyjątkiem jest lipokalina mleka krowiego, która należy do alergenów pokarmowych [1].
| Zwierzę | Nazwa białka | Udowodniona reaktywność krzyżowa z lipokalinami | Czy można oznaczać w testach przeciwciała E wobec danego białka? |
| kot | Fel d 4 | konia, psa, świnki morskiej | tak |
| Fel d 7 | psa | tak | |
| pies | Can f 1 | kota | tak |
| Can f 2 | tak | ||
| Can f 4 | tak | ||
| Can f 6 | kota, psa, świnki morskiej | tak | |
| koń | Equ c 1 | kota, psa, myszy | tak |
| Equ c 2 | nie | ||
| mysz | Mus m 1 | konia | tak |
| królik | Ory c 4 | nie | |
| szczur | Rat n 1 | myszy | nie |
| świnka morska | Cav p 6 | psa, kota | nie |
| krowa | Bos d 2 | tak |
Albuminy surowicze
Kolejną istotną grupą alergennych białek ssaków w kontekście uczulenia na wiele zwierząt futerkowych są albuminy surowicze. Znajdują się nie tylko w ślinie i naskórku, ale także w krwi, mleku i mięsie zwierząt. Białka te stanowią więc ważną grupę alergenów wziewnych i pokarmowych [1].
Cechą charakterystyczną albumin jest termolabilność, która oznacza, że białka z tej grupy tracą swoją alergenność pod wpływem obróbki termicznej. Zdolność uczulania albuminy surowicy wołowej (Bos d 6) zostaje niemal całkowicie wyeliminowana w wyniku działania temperatury 180°C przez 30 minut lub 220°C przez 10 minut. Dzięki temu osoby z alergią na albuminę krowy mogą jeść mięso wołowe bez pojawiania się objawów alergii [10].
Ze względu na duży stopień podobieństwa pomiędzy albuminami surowiczymi różnych zwierząt reakcje krzyżowe w obrębie tej grupy są powszechne. Ciekawy przykład reaktywności krzyżowej ze względu na to podobieństwo stanowi zespół wieprzowina–kot. Dochodzi do niego, kiedy u osoby z alergią wziewną na kota rozwijają się objawy alergii po zjedzeniu mięsa wieprzowego. Powodem tej reakcji jest albumina surowicy kota (Fel d 2), która jest bardzo podobna do albuminy surowicy świni (Sus s 1) [2].
| Zwierzę | Nazwa białka | Udowodniona reaktywność krzyżowa z albuminami surowiczymi | Czy można oznaczać w testach przeciwciała E wobec danego białka? |
| kot | Fel d 2 | psa, konia, świni, krowy, świnki morskiej, kury | tak |
| pies | Can f 3 | kota, konia, świnka morska | tak |
| koń | Equ c 3 | kota, psa, świni, świnki morskiej, kury | tak |
| świnka morska | Cav p | konia, psa, kota, | nie |
| krowa | Bos d 6 | kota | tak |
| Kura | Gal d 5 | koń | tak |
Uczulenie na lipokaliny czy albuminy surowicze nie oznacza od razu uczulenia i reakcji alergicznych na wszystkie zwierzęta, choć jest taka możliwość. Dlatego też jeśli masz wynik dodatni na białka z tych rodzin, lekarz alergolog zapyta cię:
- Czy występują u Ciebie objawy?
- Jakiego rodzaju są to symptomy?
- Po kontakcie z jakimi zwierzętami futerkowymi występują?
Jakie białka są przyczyną objawów alergii na jedno zwierzę?
Możemy także spotkać się z alergią tylko na jedno zwierzę. Dzięki rozwojowi alergologii mamy szansę wskazać białka, które z dużym prawdopodobieństwem wiążą się właśnie z uczuleniem na jedno zwierzę futerkowe.
Kocie sekrety
Wydaje się, że dla kota takim białkiem jest Fel d 1. Wykazano, że aż 95% pacjentów z alergią na kota ma we krwi przeciwciała E właśnie przeciwko temu alergenowi. Fel d 1 jest sekretoglobiną znajdującą się w kociej ślinie oraz gruczołach łojowych skóry obu płci, a dodatkowo także w moczu samców [5].
Jeśli u osoby z objawami alergii stwierdzimy obecność we krwi przeciwciał E wobec Fel d 1, możemy postawić rozpoznanie alergii pierwotnej na kota. Oznacza to, że objawy pacjenta nie są wynikiem reakcji krzyżowych związanych z alergią na inne zwierzę. Podwyższone stężenie IgE przeciwko Fel d 1 zostało powiązane z występowaniem astmy u dzieci. Udowodniono też, że obecność we krwi tych przeciwciał w wieku dziecięcym bez objawów po kontakcie z kotem jest związana z rozwojem alergii na to zwierzę w wieku nastoletnim [1].
Co ciekawe, dzikie gatunki kotowatych wytwarzają białka bardzo podobne do Fel d 1, mogące wchodzić w reakcje krzyżowe z sekretoglobiną. W warunkach domowych prawdopodobieństwo zachodzenia reakcji krzyżowych z tym alergenem jest jednak znikome [6].
Psia specjalność
W przypadku psa białkiem odpowiedzialnym za alergię na jedno zwierzę jest Can f 5, czyli kalikreina. To wyjątkowy psi alergen. Występuje jedynie u samców psich, ponieważ jest produkowany w prostacie, skąd może dostać się do moczu i sierści. Wykazano, że kastracja psów znacznie zmniejsza ilość wytwarzanego przez nie Can f 5. Jest to o tyle istotne, że nawet 76% pacjentów z alergią na psa może być uczulonych właśnie na to białko. Osoby, które mają alergię jedynie na Can f 5, nie odczuwają objawów alergii w wyniku kontaktu z suczkami [1].
Koń ze spekulacjami
Nie ma jednoznacznie określonego białka, które zostało powiązane z alergią jedynie na konia. Są jednak pewne spekulacje. Wśród wszystkich dotychczas poznanych alergenów tego zwierzęcia największy potencjał ma laferyna, czyli Equ c 4. Uczulenie na to białko powszechnie występuje wśród osób z alergią na konia i dotyczy 77–100% z nich. Laferyna występuje przede wszystkim w ślinie i pocie koni. Zwierzęta te wydzielają bardzo duże ilości obu substancji, co jest związane z termoregulacją [8].
Jak na razie diagnostyka alergii na konia opiera się głównie na oznaczaniu IgE przeciwko Equ c 1 (lipokalinie) i Equ c 3 (albuminie surowicy). Niestety, przez swoją reaktywność krzyżową białka te nie są idealnymi markerami diagnostycznymi. Oznaczenie IgE wobec Equ c 4 może więc okazać się przydatne w diagnostyce alergii na konia. Przy czym laferyna nie jest jeszcze w pełni poznanym alergenem [1].
Jak widzimy, wyodrębnienie białek alergenowych wskazujących na reakcje na konkretne zwierzę nie jest łatwe. Takie alergeny powinny cechować się znikomą reaktywnością krzyżową, a samo spełnienie tego warunku bywa trudne… Trzeba również pamiętać, że u niektórych pacjentów współwystępuje alergia na inne grupy białek, np. lipokaliny. U takich osób objawy alergii mogą rozwijać się w wyniku kontaktu z różnymi grupami zwierząt.
Podsumowanie
Dzięki diagnostyce komponentowej, opartej na oznaczaniu w krwi przeciwciał wobec konkretnych białek, można dowiedzieć się, na które z nich pacjent ma alergię. Można też ustalić prawdopodobieństwo zachodzenia reakcji krzyżowych i określić, po kontakcie z jakimi zwierzętami będą się rozwijały objawy. Alergia na konkretne grupy białek, np. lipokaliny, wiąże się z cięższym przebiegiem choroby alergicznej, a nawet z astmą. Ważne jest rozróżnianie pacjentów o podwyższonym ryzyku wystąpienia astmy, a oznaczanie przeciwciał wobec białek alergizujących poszczególnych zwierząt z pewnością ułatwia ustalenie tego ryzyka.
