Kiedy wprowadzić dietę eliminacyjną?
Dieta eliminacyjna polega zazwyczaj na czasowym wykluczeniu z jadłospisu produktów spożywczych, które mogą być przyczyną niepożądanych reakcji organizmu:
- bólów brzucha,
- wzdęć,
- biegunek,
- wysypki,
- migreny.
Najczęściej wprowadzenie takiej diety jest zalecane, gdy występują objawy sugerujące nietolerancję lub alergię pokarmową. Należy jednak pamiętać, że dieta eliminacyjna jest narzędziem diagnostycznym i metodą leczenia nadwrażliwości pokarmowych. Nie jest to zatem dieta przeznaczona dla każdego. Nie powinna być stosowana długoterminowo bez wskazań medycznych i nadzoru specjalisty [1,2].
Jak zacząć?
Przed rozpoczęciem diety eliminacyjnej należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Specjalista pomoże:
- wybrać jej rodzaj,
- zidentyfikować potencjalne alergeny,
- opracować plan diety,
- określić czas stosowania.
Wszystko to zależy od indywidualnie występujących objawów oraz rozpoznania.
Dieta eliminacyjna wymaga skrupulatności, zaangażowania i odpowiedniego przygotowania. W przeciwnym razie może nie przynieść oczekiwanych efektów [1,2]. Pierwszym krokiem jest identyfikacja potencjalnie szkodliwych produktów. Należy dokładnie przeanalizować codzienną dietę i po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem wykluczyć podejrzane pokarmy. Drugim etapem jest ścisłe przestrzeganie diety przez określony czas – zazwyczaj od 2 do 8 tygodni. Po okresie eliminacji stopniowo wprowadza się wykluczone pokarmy, nadal obserwując zmiany w samopoczuciu.
Produkty włącza się do diety pojedynczo. Po każdym nowo wprowadzonym pokarmie należy obserwować reakcje organizmu przez kilka dni przed włączeniem kolejnego. Tylko w taki sposób zaobserwujemy ewentualne niepożądane objawy i stwierdzimy, który składnik je wywołał. Pomocnym narzędziem może okazać się dzienniczek żywieniowy, w którym zapisuje się wszystkie spożywane produkty oraz ewentualne dolegliwości [2,3,4].
Konsekwencje, zagrożenia
Chociaż dieta eliminacyjna przynosi ulgę w wielu dolegliwościach, wiąże się także z pewnymi zagrożeniami. Długotrwałe wykluczanie dużych grup produktów spożywczych w połączeniu z nieprawidłowo zbilansowanym jadłospisem może prowadzić do niedoborów pokarmowych. Zdarza się, że unikanie np. nabiału czy produktów zbożowych skutkuje niewystarczającą ilością składników odżywczych (wapnia, witaminy D, żelaza, błonnika) w diecie. Jest to szczególnie niebezpieczne dla dzieci. Zbyt małe spożycie podstawowych składników odżywczych może powodować u nich zaburzenia rozwoju i wzrastania [1,2,3,4].
Natomiast zastępowanie wykluczonych produktów żywnością wysokoprzetworzoną wpływa na rozwój zaburzeń metabolicznych takich jak insulinooporność czy wzrost poziomu cholesterolu we krwi. Niewłaściwie zbilansowana dieta w dłuższym okresie może skutkować rozwojem cukrzycy typu 2 czy chorób sercowo-naczyniowych [1,2,3,4].
Istnieje również ryzyko, że wprowadzenie wielu wykluczeń w jadłospisie wpłynie negatywnie na zdrowie psychiczne. U niektórych osób dieta eliminacyjna może prowadzić do obsesyjnego kontrolowania jedzenia i utrzymywania niezdrowych nawyków żywieniowych. W konsekwencji istnieje ryzyko rozwinięcia zaburzeń odżywiania. Dodatkowo wprowadzenie diety eliminacyjnej często wiąże się ze stresem, lękiem i poczuciem winy związanym z jedzeniem, zwłaszcza gdy nie ma widocznych efektów. Jej przestrzeganie może być trudne podczas spotkań towarzyskich, wyjść do restauracji czy podróży. Niekiedy prowadzi do izolacji społecznej lub niepokoju związanego z jedzeniem poza domem [1,2,3,4].
Warto również wspomnieć, że czasem dieta eliminacyjna bazuje na specjalistycznych produktach, które nie zawierają alergenów. Często są one droższe niż ich standardowe odpowiedniki. Taka dieta może więc zwiększyć koszty codziennego życia [1,2,3,4].
Ze względu na liczne zagrożenia, jakie wiążą się z wprowadzeniem diety eliminacyjnej, ważne jest, aby była ona prowadzona pod kontrolą lekarza lub dietetyka. Pomogą oni zrównoważyć dietę i zapobiec ewentualnym niedoborom. W przypadku odczuwania trudności warto również skonsultować się z psychologiem lub psychodietetykiem. Specjaliści zapewnią wsparcie podczas zmiany nawyków żywieniowych i pomogą radzić sobie ze stresem, jaki się z tą zmianą wiąże.
W monitorowaniu stanu zdrowia i wykrywaniu ewentualnych deficytów składników odżywczych przydatne mogą być wyniki regularnie wykonywanych badań krwi [2,3,4].
Rodzaje diet eliminacyjnych
Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji diet eliminacyjnych. Jednak do najważniejszych jej rodzajów należą:
Dieta polegająca na całkowitym wykluczeniu jednego lub kilku składników podejrzanych o wywoływanie niepożądanych objawów
Zazwyczaj wykluczenie podejrzanych składników trwa od 2 do 8 tygodni. W tym czasie obserwuje się, czy objawy ustępują. Produkty są eliminowane pojedynczo, co pozwala na dokładne zidentyfikowanie powodu nadwrażliwości. Jeżeli objawy znikną po wykluczeniu konkretnego składnika, można uznać, że to właśnie ten produkt był przyczyną problemów zdrowotnych. Taka metoda jest przydatna, gdy istnieje podejrzenie, że jeden lub kilka składników diety może odpowiadać za dolegliwości [1,5,6].
Najpopularniejszymi dietami wykluczającymi poszczególne składniki są [4,5,6]:
- dieta bezglutenowa – stosowana w przypadku celiakii, nietolerancji glutenu lub alergii na pszenicę. Polega na wykluczeniu wszystkich produktów zawierających gluten. W szczególności unika się w niej zbóż takich jak pszenica, żyto, jęczmień i owies,
- dieta bezmleczna – przeznaczona dla osób z nietolerancją laktozy lub alergią na białka mleka krowiego. Wymaga eliminacji wszystkich produktów mlecznych i ich pochodnych,
- dieta antyhistaminowa – stosowana przez osoby z nietolerancją histaminy. Polega na unikaniu w diecie produktów o wysokiej zawartości histaminy i składników pobudzających jej uwalnianie,
- dieta low-FODMAP – stosowana np. w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS). Polega na ograniczeniu spożycia fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli, które mogą powodować objawy takie jak wzdęcia, biegunki i bóle brzucha,
- dieta eliminacyjna w alergiach pokarmowych – może obejmować eliminację szerokiego zakresu alergenów, takich jak orzechy, jaja, soja, ryby, skorupiaki.
Dieta elementarna
Dieta elementarna jest bardzo restrykcyjna. Opiera się na pojedynczych aminokwasach. Jej celem jest dostarczenie organizmowi niezbędnej energii przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka wystąpienia reakcji alergicznych. Dieta elementarna jest stosowana, gdy wcześniejsze diety eliminacyjne nie pozwoliły na jednoznaczne określenie źródła alergii. Charakterystyczne dla tej diety jest to, że posiłki są płynne lub półpłynne. Składają się z pojedynczych aminokwasów i są uzupełnione o określone produkty (uważane za bezpieczne). Dieta elementarna jest prowadzona pod ścisłą kontrolą medyczną. Stosowana przez dłuższy czas może spowodować niedobory pokarmowe [1,3,7].
Dieta oligoantygenowa
Dietę oligoantygenową stosuje się w przypadkach, gdy objawy alergii są wywoływane przez wiele różnych produktów żywieniowych. Bazuje na spożywaniu pokarmów, które rzadko powodują reakcje alergiczne, takich jak kukurydza, ryż, gotowane jabłka czy sałata. Dieta ta jest wprowadzana na krótko. Zazwyczaj trwa do 4 tygodni lub do momentu zauważenia poprawy. Ze względu na rygorystyczne zasady nie powinna być stosowana przez dłuższy czas bez kontroli specjalisty, bo może to doprowadzić do niedoborów pokarmowych [5,6,7].
Każda dieta eliminacyjna ma swoje specyficzne zastosowania i wymaga odpowiedniego
nadzoru medycznego. Jest to kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa i osiągnięcia oczekiwanych efektów [1,3]. Wybór odpowiedniej diety zależy od indywidualnych potrzeb i reakcji organizmu na określone pokarmy.
Dieta eliminacyjna w okresie karmienia piersiÄ…
W niektórych sytuacjach dieta eliminacyjna może być również zalecana kobietom karmiącym piersią. Wskazaniem do jej wprowadzenia są niepożądane objawy występujące u niemowląt (wysypki, biegunki lub inne), o które podejrzewa się określone składniki pokarmu matki. Dieta ta polega na wykluczeniu z jadłospisu kobiety karmiącej alergenów, które mogą przechodzić do jej mleka i powodować reakcje u dziecka. Najczęściej unikanymi pokarmami są:
- mleko krowie,
- jaja,
- soja,
- orzechy,
- ryby.
Matki karmiące nie powinny pochopnie usuwać z jadłospisu żadnych produktów ani wprowadzać diety eliminacyjnej na własną rękę (tylko po konsultacji z lekarzem i pod kontrolą dietetyka). Ważne jest, aby dieta matki była prawidłowo zbilansowana, czyli dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych. W przeciwnym razie może negatywnie wpłynąć na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka. Podczas stosowania diety eliminacyjnej matki karmiącej przydatnym narzędziem jest prowadzenie dzienniczka żywieniowego [2,6,7,8].
