Na czym polega dieta bezmleczna?
Dieta bezmleczna polega na czasowym lub stałym wykluczeniu mleka i jego przetworów. Jej podstawowym założeniem jest unikanie w jadłospisie nie tylko mleka krowiego, ale często także koziego i owczego. Konieczne jest wyeliminowanie z diety również wszelkich produktów mlecznych, m.in. jogurtów, serów, śmietany, kefirów i maślanek. Dodatkowo należy dokładnie czytać etykiety produktów spożywczych, aby unikać ukrytych źródeł mleka [1,2,3].
Mleko i przetwory mleczne to bogate źródła białka, wapnia i witaminy D. Osoby na diecie bezmlecznej powinny pamiętać o prawidłowym bilansowaniu jadłospisu w celu uniknięcia ich niedoborów [2,3,4].
Wprowadzenie diety bezmlecznej, zawierającej wszystkie niezbędne składniki odżywcze, powinno odbywać się pod opieką dietetyka, który pomoże w planowaniu posiłków. W razie potrzeby, można także skorzystać z suplementacji niedoborowych składników. W tej kwestii należy jednak skonsultować się z lekarzem [1,2,3,4].
Wskazania do wprowadzenia diety bezmlecznej
Najczęstszymi wskazaniami do stosowania diety bezmlecznej są nietolerancja laktozy i alergia na białka mleka krowiego. Pomimo że obie choroby wiążą się z koniecznością ograniczenia lub eliminacji mleka i jego przetworów, zalecenia żywieniowe w ich przebiegu są odmienne.
W nietolerancji ogranicza się lub wyklucza z diety laktozę, czyli cukier występujący w mleku i jego przetworach. Można natomiast spożywać produkty bezlaktozowe i stosować preparaty enzymatyczne pomagające w trawieniu cukru mlecznego. Natomiast alergia dotyczy białek mleka krowiego. W jej przebiegu często konieczne jest wykluczenie z diety całego nabiału, przynajmniej czasowo.
Jednak jeśli tolerancja na mleko i jego przetwory jest większa, nie trzeba eliminować wszystkich produktów mlecznych, a jedynie te, które wywołują reakcję alergiczną. Stopień tolerancji może zależeć od wielu czynników, takich jak rodzaj białek wywołujących objawy, wrażliwość tych białek na obróbkę termiczną czy ilość spożywanego produktu. Aby określić, które produkty mleczne szkodzą, a które są dobrze tolerowane, należy przeprowadzić wnikliwą diagnostykę. Zarówno w nietolerancji laktozy, jak i w alergii na białka mleka krowiego tolerancja na szkodzący składnik jest kwestią indywidualną. Ze względu na to dieta powinna być dostosowana do specyficznych potrzeb każdej osoby [2,3,5].
Dieta bezmleczna może być również wskazana w innych schorzeniach, takich jak zespół jelita drażliwego (IBS), choroba Leśniowskiego-Crohna czy problemy skórne, np. atopowe zapalenie skóry (AZS) i trądzik. Oczywiście niektóre osoby wybierają dietę bezmleczną ze względów etycznych, ekologicznych lub osobistych preferencji [3,4,5,6,7,8].
Wdrożenie diety bezmlecznej, niezależnie od przyczyny, powinno być skonsultowane z lekarzem lub dietetykiem. Może być to dieta konieczna lub korzystna dla niektórych osób, jednak nie jest odpowiednia dla wszystkich [1,3,4,5].
Mleko jako ukryty alergen
Stosowanie diety bezmlecznej wiąże się z koniecznością dokładnego czytania etykiet produktów spożywczych. Pozwala to uniknąć ukrytych źródeł mleka. Mogą one występować pod różnymi nazwami, takimi jak kazeina, serwatka, laktoza czy mleko w proszku [1,2,9].
Szczególną ostrożność należy zachować, kupując takie produkty jak [2,9]:
- pieczywo i wypieki: wiele rodzajów pieczywa, bułek, ciastek, ciasteczek i innych wypieków może zawierać mleko w proszku, serwatkę lub inne składniki mleczne,
- przetwory mięsne: szynki, kiełbasy, parówki i inne wyroby mięsne mogą zawierać mleko lub jego pochodne jako wypełniacze lub substancje wiążące,
- gotowe sosy i zupy instant: produkty sypkie i sosy w słoikach mogą zawierać mleko w proszku, serwatkę lub inne składniki mleczne,
- mieszanki przypraw: niektóre mieszanki przypraw mogą zawierać laktozę jako nośnik smaku lub substancję przeciwzbrylającą,
- słodycze i przekąski: czekolady, batoniki, cukierki, lody, wafle, a nawet niektóre rodzaje chipsów mogą zawierać mleko, serwatkę lub inne składniki mleczne,
- margaryny i tłuszcze roślinne: niektóre margaryny, choć reklamowane jako roślinne, mogą zawierać śladowe ilości mleka lub serwatki,
- przekąski serowe i nabiałowe: napoje mleczne, serki topione, serki do smarowania i inne przetwory serowe zawierają białka mleka,
- płatki śniadaniowe: niektóre płatki śniadaniowe mogą zawierać dodatek laktozy lub mleka w proszku dla poprawy smaku i wartości odżywczej,
- gotowe posiłki i dania mrożone: dania gotowe do podgrzania, w tym pizze, lasagne, pierogi, zapiekanki, często mają w składzie mleko w różnych formach,
- suplementy diety i leki: niektóre suplementy diety, witaminy, a nawet leki mogą zawierać laktozę jako wypełniacz.
Czy dieta bezmleczna jest bezpieczna?
Dieta bezmleczna może być bezpieczna, ale jej stosowanie wiąże się z pewnymi zagrożeniami. Szczególnie jeśli nie jest ona odpowiednio zbilansowana. Może prowadzić do niedoboru wapnia i witaminy D, które są niezbędne m.in. dla zdrowia kości i zębów. Niedostateczny udział tych składników w diecie powoduje zmniejszenie gęstości kości i zwiększa podatność na złamania. Co więcej, u dzieci deficyt wapnia i witaminy D może skutkować zaburzeniem wzrastania oraz rozwojem krzywicy [1,2,3,9].
Ponadto wykluczenie nabiału z jadłospisu może wiązać się niedostatecznym spożyciem białka. Jest to zagrożenie zwłaszcza dla osób, które nie spożywają innych źródeł białka zwierzęcego. Dieta bezmleczna sprzyja też niedoborom witamin z grupy B, takich jak ryboflawina (B2) i kobalamina (B12). Objawami deficytu tych składników są zmęczenie, anemia i problemy neurologiczne. Magnez i fosfor, także obecne w mleku, są niezbędne dla zdrowia mięśni i kości, a ich niewystarczające spożycie może prowadzić do skurczów mięśni i osłabienia kości [1,2,3,9,10].
Osoby na diecie bezmlecznej często sięgają po napoje roślinne, takie jak sojowe, migdałowe, ryżowe, kokosowe, owsiane i inne. Ważne jest, aby wybierać ich wzbogacone wersje, które zawierają wapń, witaminę D i inne niezbędne składniki odżywcze. Najlepiej wybierać napoje roślinne bez dodatku cukru.
Dodatkowo na diecie bezmlecznej należy dbać o różnorodność w jadłospisie. Sposobem na to jest spożywanie szerokiej gamy warzyw, owoców, orzechów, nasion i strączków. Warto także zwrócić uwagę na obecność odpowiednich źródeł białka w diecie, takich jak mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe i orzechy. Suplementacja niektórych składników deficytowych może być konieczna, szczególnie jeśli nie jest możliwe dostarczenie ich odpowiednich ilości z pożywienia [2,4,9].
Aby upewnić się, że dieta bezmleczna jest odpowiednio zbilansowana i dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych, warto zgłosić się do dietetyka. Edukacja na temat różnych źródeł składników odżywczych i świadome planowanie posiłków mogą pomóc uniknąć niedoborów i zachować zdrowie na diecie bezmlecznej [2,9].
Dieta bezmleczna matki karmiÄ…cej
Jeśli u niemowlęcia pojawiają się objawy sugerujące alergię na białka mleka krowiego, może być to wskazanie dla mamy do wprowadzenia diety bezmlecznej. Do tych dolegliwości należą m.in.:
- uporczywe wzdęcia,
- częste i obfite ulewanie,
- wysypki,
- pokrzywka,
- biegunki z domieszką śluzu lub krwi,
- drażliwość,
- płaczliwość,
- trudności w przybieraniu na wadze [1,2,10].
Celem jest wykluczenie z diety kobiety karmiącej alergenów, które mogą przechodzić do jej mleka i powodować reakcje u dziecka. Mama alergika, która karmi piersią, powinna wyeliminować całkowicie mleko i produkty mleczne z jadłospisu na okres od 2 do 6 tygodni. Pomocnym narzędziem może być dzienniczek żywieniowy, w którym zapisuje się wszystkie pokarmy spożyte przez mamę oraz ewentualne objawy zaobserwowane u dziecka.
Jeżeli po określonym czasie objawy ustąpią lub znacząco się zmniejszą, mama może spróbować ponownie wprowadzić nabiał do swojej diety. Włączanie produktów mlecznych do jadłospisu powinno odbywać się stopniowo, aby monitorować ewentualne reakcje alergiczne u dziecka. Jeśli jednak dolegliwości u niemowlęcia utrzymują się, konieczna jest dalsza konsultacja ze specjalistą, który wskaże kolejne kroki [1,2,10].
Cały proces wprowadzenia diety bezmlecznej u matki karmiącej i ponownego włączania produktów mlecznych do diety powinien być nadzorowany przez lekarza lub dietetyka. Specjaliści będą w stanie dobrać odpowiedni czas stosowania diety eliminacyjnej, ocenić jej efekty i zadbać o właściwe zbilansowanie jadłospisu [1,2,10].
Unikanie mleka i jego przetworów w diecie matki karmiącej, o ile są do tego wskazania, może przynieść znaczącą poprawę w stanie zdrowia dziecka. Jednak dieta bezmleczna niesie za sobą także zagrożenia, zarówno dla matki, jak i niemowlęcia. Dlatego ważne jest, aby taka dieta dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Matki powinny szczególnie zadbać o źródła wapnia, witaminy D, białka, ale także i innych składników. Pomocne mogą być konsultacje z lekarzem i dietetykiem, którzy ułożą odpowiedni plan diety i dobiorą ewentualną suplementację [2,10].
