Alergia na kazeinę. Czym zastąpić mleko? - Strefa Alergii
Strefa Alergii | ABC Alergii

Alergia na kazeinę. Czym zastąpić mleko?

/ 5.

Do przeczytania w 7 minut
Alergia na kazeinę wiąże się z całkowitą eliminacją z diety alergika mleka i jego przetworów, które są najbogatszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia. Tak restrykcyjna dieta musi zostać dobrze zbilansowana, aby uniknąć niedoborów pokarmowych wpływających niekorzystnie na stan odżywienia oraz metabolizm kostny.

Dlaczego w alergii na kazeinę trzeba eliminować mleko?

Kazeina jest głównym termostabilnym alergenem mleka oraz najważniejszym alergenem sera. Jest alergenem o wysokim ryzyku wywołania reakcji anafilaktycznej. Osoby z alergią na kazeinę nie tolerują mleka pod żadną postacią, gdyż kazeina jest odporna na działanie enzymów trawiennych oraz wysokich temperatur stosowanych podczas obróbki termicznej i technologicznej.

Czy mając alergię na kazeinę można spożywać mleko kozie?

Wśród części społeczeństwa panuje przekonanie, iż osoby uczulone na mleko krowie mogą zastąpić ten produkt w swojej diecie mlekiem kozim. Alergia na kazeinę burzy to przekonanie. Budowa kazeiny mleka krowiego wykazuje bardzo duże podobieństwo z budową kazeiny mleka koziego i owczego. Podobieństwo to sięga 90%, dlatego osoby uczulone na to białko nie powinny włączać do diety mleka tych ssaków. Zastąpienie kazeiny krowiej owczą i kozią może grozić wystąpieniem u pacjenta reakcji alergicznej ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie [1].

Co łączy kazeinę z soją?

Kazeina jest białkiem wykazującym reaktywność krzyżową z białkiem soi. U osób uczulonych na kazeinę po spożyciu produktów sojowych lub z jej dodatkiem soi, może wystąpić reakcja alergiczna pod postacią zmian skórnych, zespołu alergii jamy ustnej, zaburzeń żołądkowo- jelitowych oraz wstrząsu anafilaktycznego [2].

Rola dietetyka w opiece nad pacjentem z alergią na kazeinę

Podstawą postępowania dietetycznego jest całkowita eliminacja białek mleka krowiego z diety i wprowadzenie jego zamienników. W przypadku niemowląt karmionych piersią, dieta eliminacyjna jest wprowadzana u matki. Należy podkreślić, iż tak restrykcyjna dieta powinna być ustalana z dietetykiem, gdyż wiąże się z ryzykiem występowania niedoborów pokarmowych. Najbardziej są na nie narażone dzieci do 3. roku życia. Jest to czas intensywnego rozwoju i zapotrzebowanie na składniki odżywcze w tej grupie jest większe niż u osób dorosłych. Wyniki badań przeprowadzonych na grupie 9500 dzieci poniżej 2 r.ż. z alergią pokarmową pokazały, że co 5 dziecko miało objawy niedożywienia, a co 4 dziecko wykazywało spowolniony proces wzrastania [3].

Okresowa ocena dietetyczna u osób eliminujących białka mleka krowiego jest niezbędna, aby określić dobowe spożycie:

  • białka
  • wapnia
  • witaminy D
  • witaminy A
  • fosforu
  • ryboflawiny
  • kwasu pantotenowego
  • witaminy B12 [4,5

Zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest ustalane dla każdego indywidualnie, ponieważ wpływa na nie wiele czynników: wiek, płeć, stan fizjologiczny, choroby współistniejące oraz zażywane leki [6].

Rola odpowiedniego spożycia wapnia, fosforu i witaminy D w procesie mineralizacji kości

Prawidłowe odżywienie organizmu jest kluczowe dla utrzymania zdrowych kości. Odpowiednia podaż jonów wapnia, fosforu, witaminy D, magnezu i białka wpływa korzystnie na prawidłową mineralizację kośćca [6,7]. Wapń pełni szereg ważnych funkcji w organizmie. Uczestniczy w przekaźnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni oraz procesach krzepnięcia krwi [8]. Zbyt niskie spożycie jonów wapnia oraz witaminy D wymusza na organizmie uzyskanie tego pierwiastka z własnych, zgromadzonych wewnątrz tkanek źródeł. Następuje rozpuszczanie kośćca i uwalnianie potrzebnych jonów wapnia do krwiobiegu, co może skutkować zmniejszeniem masy kostnej i prowadzić do wystąpienia osteoporozy [7]. W przypadku dzieci może pojawić się krzywica. Niedobór wapnia może również prowadzić do zaburzeń neurologicznych i tężyczki [6]. Osoby eliminujące całkowicie ze swojej diety produkty mleczne, które są głównym źródłem wapnia w diecie, powinny włączyć suplementację zawierającą związki organiczne tego pierwiastka, tj. sole kwasu glukonowego lub cytrynowego. Związki organiczne wapnia są obecne również w żywności i organizm wykazuje większą zdolność do ich absorbowania i zatrzymywania [7]. Niektóre białka, tj. lizyna i arginina oraz prebiotyki tj. fruktooligosacharydy i inulina dodatkowo zwiększają wchłanianie wapnia [9].

 

Produkty bogate w wapń, witaminę D i fosfor

  • jarmuż
  • liście pietruszki
  • suszone figi
  • suszone morele
  • orzechy
  • migdały
  • mak [10]

Kolejnym ważnym pierwiastkiem biorącym udział w procesie mineralizacji kości jest fosfor. Współdziała on z wapniem, uczestniczy w przemianach energetycznych organizmu oraz pomaga utrzymać równowagę kwasowo-zasadową [6]. Jest dość szeroko dostępny w produktach spożywczych, dlatego obecnie praktycznie nie obserwuje się niedoborów tego pierwiastka [9].

Produkty bogate w fosfor:

  • otręby pszenne
  • płatki owsiane
  • płatki żytnie
  • kasza gryczana [10]

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na nadmierne spożycie produktów wysoko przetworzonych, które są źródłem fosforanów. Związki te dodatkowo podnoszą dzienne spożycie fosforu wraz z dietą i przyczyniają się do jego nadmiaru. W skutek tego obniża się wchłanianie żelaza, cynku, miedzi i magnezu, co również może prowadzić do zmniejszenia masy kostnej.
Kolejnym ważnym składnikiem warunkującym prawidłowe wykorzystanie wapnia przez organizm jest witamina D. Aktywne formy tej witaminy zwiększają wchłanianie wapnia w jelicie cienkim oraz wpływają na jego odkładanie się w tkance kostnej [9].

Produkty bogate w witaminę D:

  • łosoś
  • śledź
  • pstrąg tęczowy
  • wędzony węgorz [10]

W przypadku stwierdzenia niedoborów, należy indywidualnie ustalać dawkowanie witaminy D kontrolując systematycznie jej stężenie we krwi. Podczas suplementacji należy również kontrolować za pomocą badań krwi gospodarkę wapniowo fosforanową [11]. Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego zaleca się przyjmowanie jej rozpuszczonych w oleju roślinnym form wraz z posiłkiem [7].

Alergia na kazeinę, jakie zamienniki mleka wybrać?

Eliminując całkowicie mleko z diety, dążymy do zastąpienia tego składnika odpowiednimi zamiennikami.

  • Mleko zastępujemy napojami roślinnymi: owsianym, ryżowym, jaglanym, migdałowym, z orzechów laskowych lub kokosowym. Istotne jest, aby taki napój był wzbogacony w wapń w ilości zbliżonej do występowania w mleku krowim, czyli 120 mg wapnia w 100 ml napoju. Napoje te możemy wykorzystać do przygotowania owsianek, budyniów lub lodów wegańskich [12]. Całkowitemu wyłączeniu podlega napój sojowy z racji wstępowania reakcji krzyżowej pomiędzy kazeiną a białkami soi [2]. Staramy się, aby napój ryżowy nie stanowił głównego i jedynego zamiennika mleka, ponieważ ryż posiada naturalną zdolność do gromadzenia arsenu, który może przyczyniać się do powstawania nowotworów [13]
  • Tradycyjną śmietanę zamieniamy na roślinną na bazie owsa, ryżu, kokosa, orkiszu i migdałów
  • Masło do smarowania pieczywa zastępujemy pastą z awokado lub majonezem wegańskim
  • Do wypieków możemy użyć olejów roślinnych, tj. olej rzepakowy, olej z pestek winogron lub olej kokosowy
  • Zamiennikiem żółtego sera mogą być płatki drożdżowe, które idealnie nadają się do posypania pizzy, zapiekanek, zapiekanek makaronowych i zagęszczenia zup
  • Biały ser możemy zamienić na pastę wykonaną z migdałów lub orzechów [12]

Dzięki tym zamiennikom, alergik może nadal cieszyć się tradycyjnymi daniami bez ryzyka wywołania reakcji alergicznej.

Jak długo powinna trwać dieta eliminacyjna?

Alergia na kazeinę podlega okresowej ocenie. Badamy w tym celu stężenie przeciwciał E. Gdy obserwujemy spadek ich ilości, świadczy to o stopniowym wzroście tolerancji [1]. Aby określić, czy można rozpocząć włączanie mleka do diety, powinno się wykonać doustną próbę prowokacyjną, która odbywa się w warunkach szpitalnych. Jeśli taka próba nie wywoła objawów alergii, można rozpocząć rozszerzanie diety o produkty mleczne. Jeśli jednak objawy będą nadal obecne, to dietę eliminacyjną należy kontynuować [14].

Więcej o alergii na mleko

[1] K. Buczyłko, Nie tylko alergeny: mleko krowie, Alergia, 2, 2018, 18- 24
[2] T. Rosada, N. Ukleja-Sokołowska, Z. Bartuzi, Alergia na soję- co wiemy obecnie?, Alergia Astma Immunologia, 2019, 24 (3): 119-125
[3] T. Małaczyńska, Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2013, 10, 745-755
[4] A. Rybak, Alergia na białka mleka krowiego w praktyce- zalecenia komitetu Żywienia ESPGHAN, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2013, 10, 581-586
[5] M. Jędrzejczyk, K. Wąsowksa- Królikowska, M. Funkowicz, E. Toporowska- Kowalska, Analiza stanu odżywienia i sposobu żywienia dzieci z alergią na białka mleka krowiego pozostających na eliminacyjnej diecie bezmlecznej, Pediatr Med Rodz, 2019, 15 (4), p. 387-392
[6] M. Jarosz, E. Rychlik, K. Stoś, J. Charzewska, H. Mojska, B. Przygoda, A. Wojtasik, A. Woźniak, B. Wajszczyk, B. Cybulska, L. Kłosiewicz-Latoszek, E. Jasińska-Melon, M. Ołtarzewski, R. Wierzejska, L. Szponar, I. Gielecińska, E. Pietraś, E. Matczuk, W. Kłys, A. Głowala, I. Ziółkowska, Z. Chwojnowska, H. Kunachowicz, A. Cichocka, M. Białkowska, I. Sajór, Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy Zakład Higieny, 2020, 179, 275, 278, 437-438
[7] A. Smektała, A. Dobosz, Osteoporoza- patofizjologia, objawy, profilaktyka i leczenie, Farmacja Polska, Tom 76, nr 6, 2020, 344-352
[8] M. Badian, T. Dzierżanowski, Suplementacja witamin u chorych onkologicznych. Część II- witamina C i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach oraz pierwiastki: wapń i żelazo, Medycyna Paliatywna, 2018, 10(4): 176-183
[9] I. Białokoz- Kalinowska, J. Konstantynowicz, P. Abramowicz, J. Piotrowska-Jastrzębska, Dieta w profilaktyce osteoporozy- zalecenia i kontrowersje, Pediatr Med Rodz, 2013, 9 (4), p. 350-356
[10] H. Kunachowicz, I. Nadolna, K. Iwanow, B. Przygoda, Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, PZWL, 2012
[11] D. Chmielewska-Szewczyk, Kontrowersje wokół witaminy D3, Alergia, 2012, 2: 14-19
[12] Z. Adamski, M. Andrzejewska, P. Bogdański, K. Cugini, B. Cybulska, A. Dutkiewicz, M. Gibas-Dorna, A. Górecka, M. Grzymisławski, P. Gulbicka, M. Jarosz, A. Kanikowska, A. Kapała, M. Kloska, S. Kłęk, L. Kłosiewicz-Latoszek, E. Korek, H. Krauss, R. Krzymińska-Siemaszko, M. Kucharski, M. Kupczyk, M. Lewandowicz-Umyszkiewicz, D. Mahadea, S. Małgorzewicz, M. Marciniak, E. Marcinkowska, M. Mielus, S. Miętkiewicz, M. Moszak, L. Ostrowska, W. Pietrenko, A. Słopień, P. Socha, S. Stróżyk, A. Surwiłło, E. Swora-Cwynar, H. Szajewska, W. Szostak, M. Tyszkiewicz-Nwafor, H. Weker, K. Wieczorowska-Tobis, A. Zawada, Dietetyka kliniczna, PZWL, 2019, 533
[13] H. Szajewska, P. Socha, A. Horvath, A. Rybak, B.M. Zalewski, M. Nehring-Gugulska, H. Mojska, M. Czerwionka-Szaflarska, D. Gajewska, E. Helwich, T. Jackowska, J. Książyk, R. Lauterbach, D. Olczak-Kowalczyk, H. Weker, Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2021, 18, 805-822
[14] N. Ukleja-Sokołowska, Z. Bartuzi, ABC- doustnych prób prowokacyjnych- jak, gdzie, kiedy, Alergia, 1, 2020, 14-18