„Złote kwiaty” jesieni
Chryzantemy to grupa roślin należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje ona ok. 40 gatunków oraz wiele odmian uprawnych. Pochodzą głównie ze wschodniej Azji i północno-wschodniej Europy [1]. Nazwa „chryzantema” oznacza „złoty kwiat”. Stanowi połączenie greckich słów chrysos (złoty) i anthemon (kwiat).
Chryzantemy uprawiane są przede wszystkim jako rośliny ozdobne – w doniczkach lub w ogrodach – ze względu piękne, różnokolorowe i różnokształtne kwiaty. Suszone kwiaty chryzantem od co najmniej 2200 lat są powszechnie wykorzystywane w tradycyjnej medycynie chińskiej. Od około 2000 lat Chińczycy stosują je również do przygotowania popularnego napoju herbacianego [1].
Sezon na chryzantemy trwa zazwyczaj od września do listopada, w zależności od gatunku i warunków klimatycznych. Są one roślinami dnia krótkiego. Oznacza to, że ich kwitnienie jest inicjowane przez skracanie się dnia i wydłużanie nocy. Rozpoczyna się, gdy dzień trwa mniej niż 13–14 godzin [2]. To właśnie późne kwitnienie chryzantem sprawiło, że w wielu krajach (w tym w Polsce) stały się ozdobą nagrobków na cmentarzach i są kojarzone ze świętem zmarłych.
Co uczula w chryzantemie?
Chryzantema jest nie tylko jednym z najpopularniejszych kwiatów, ale też tym, który ma najsilniejsze właściwości alergizujące. Uczulają głównie liście, kwiaty i łodygi tej rośliny, gdyż zawierają naturalne związki chemiczne, m.in. seskwiterpeny laktonowe. Rośliny wytwarzają je, aby bronić się przed szkodnikami i chorobami. Związki te są jednym z dziesięciu najczęstszych alergenów kontaktowych w Europie. Działają drażniąco na skórę ludzką, a także mogą źle wpływać na układ oddechowy i pokarmowy (nudności, obrzęki warg). Czynnikami powodującymi reakcje alergiczne bywają też lotne substancje eteryczne wydzielane przez chryzantemy. Opisywane są również przypadki alergii wziewnej na pyłek tych roślin, lecz jest to zjawisko bardzo rzadkie [3].
Objawy alergii na chryzantemę
Chryzantemy powodują głównie kontaktowe zapalenie skóry, co zostało odnotowane w literaturze naukowej już w latach 30. XX wieku [4,5]. Objawy pojawiają się zwykle w miejscach bezpośredniego kontaktu skóry z rośliną, czyli na dłoniach, przedramionach, szyi i twarzy. Rzadziej obejmują całe ciało. Typowe symptomy reakcji alergicznej to:
- świąd,
- rumień,
- obrzęk,
- pęcherzyki [3,6,7].
W niektórych przypadkach rozwija się także wyprysk powietrznopochodny (airborne contact dermatitis), wywoływany przez unoszące się w powietrzu cząstki roślinne lub związki lotne. Osadzają się one na odsłoniętych partiach ciała i powodują podrażnienie lub reakcję alergiczną nawet bez bezpośredniego kontaktu z rośliną [3].
Dodatkowo wdychanie pyłku chryzantem może prowadzić do objawów ze strony układu oddechowego i błon śluzowych, takich jak:
- nieżyt nosa,
- zapalenie spojówek,
- astma [3].
Na alergię szczególnie narażeni są floryści, ogrodnicy oraz pracownicy szklarni, którzy mają długotrwały i częsty kontakt z roślinami, ich sokiem lub pyłkiem. Regularna ekspozycja zwiększa ryzyko zarówno nadwrażliwości kontaktowej, jak i alergii wziewnych [3,8,9].
Uwaga na reakcje krzyżowe!
U osób uczulonych na chryzantemy w wyniku reakcji krzyżowych mogą pojawić się objawy alergii po kontakcie z innymi roślinami z rodziny astrowatych, takimi jak:
- rumianek,
- nagietek,
- stokrotka,
- arnika,
- wrotycz,
- cykoria,
- słonecznik,
- sałata [3,10].
Wynikają one z obecności seskwiterpenów laktonowych. Struktury chemiczne tych związków są do siebie na tyle podobne, że układ odpornościowy rozpoznaje je jako ten sam alergen.
