Cladosporium herbarum i inne rodzaje grzybów mikroskopowych
Cladosporium to wielka i zróżnicowana rodzina grzybów mikroskopowych, które występują powszechnie na całym świecie i znacząco wpływają na środowisko naturalne. Liczą ok. 800 gatunków i są biologicznie przystosowane do swobodnego rozprzestrzeniania się na duże odległości [1]. Mają tendencję do wzrostu na rozkładającej się roślinności i w glebie.
Działają patogennie na rośliny, co oznacza, że przyczyniają się do powstawania zmian chorobowych, np. plamistości na liściach (atakują zboża, dynie, pomidory). Nie są też obojętne dla zdrowia człowieka. Bytują w naszym najbliższym otoczeniu, ale wnikają też do wnętrza organizmu, w związku z czym – w określonych okolicznościach – mogą prowadzić np. do rozwoju alergii, astmy i grzybicy płuc [1]. Grzyby z rodzajów Alternaria i Cladosporium, a w następnej kolejności Penicillium i Aspergillus są najważniejszymi źródłami alergenów pleśniowych [2]. Za alergię wziewną najczęściej odpowiadają gatunki:
- Alternaria alternata,
- Cladosporium herbarum,
- Cladosporium cladosporioides,
- Aspergillus niger [3].
Alternaria bardzo licznie występuje w klimacie śródziemnomorskim. Jeśli chodzi o Polskę, przeważa na południu kraju. Cladosporium natomiast mnoży się głównie w rejonie Bałtyku i Morza Północnego [4].
Badania naukowe wskazują, że około 10% ludzi na świecie wytwarza przeciwciała wobec pleśni, a odsetek uczuleń stale rośnie [3]. Wciąż odkrywane są również nowe alergeny grzybów pleśniowych [2].
Mikroskopijne zarodniki, niewidoczne alergeny
Grzyby czasami da się zobaczyć gołym okiem, np. w postaci różnobarwnych nalotów na ścianach i żywności. Jeśli kolor pleśni jest brunatny, można podejrzewać, że mamy do czynienia z grzybem Cladosporium [4]. Jednak źródłami alergenów są nie tylko grzybnie, ale również zarodniki, które stanowią produkt końcowy procesu rozmnażania grzybów [2]. Takie mikroskopijne cząsteczki z łatwością dostają się do dróg oddechowych, są niewidoczne, a przez to trudne do wykrycia [4]. Jedno ziarno pyłku traw odpowiada objętością aż 200 zarodnikom gatunku Cladosporium herbarum! [2].
Zarodniki grzybów pleśniowych – w przeciwieństwie do pyłków roślin – występują w atmosferze właściwie przez cały rok (w zmiennym stężeniu). Objawy alergii na pleśnie mogą jednak pojawiać się tylko sezonowo, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdy spędzamy większość dnia w słabo wentylowanych pomieszczeniach zamkniętych. Rezerwuarami uczulających cząsteczek grzybów mikroskopowych są kurz domowy i systemy klimatyzacyjne [2]. Grzybnie Cladosporium mogą powstawać też w lodówkach i na ramach okiennych [5]. Na kontakt z tymi grzybami narażone są szczególnie osoby pracujące na basenach, w saunach i w palmiarniach [4].
Jednak okres maksymalnego stężenia zarodników pleśni w powietrzu, wbrew pozorom, przypada nie na jesień i zimę, a na lato (od czerwca do sierpnia) [2]. W drugiej połowie lata zarodnikujące grzyby pleśniowe mogą być wręcz istotniejszymi alergenami w środowisku zewnętrznym aniżeli pyłki roślin. Zakres temperatur sprzyjających rozwojowi grzybów mieści się w przedziale 18–28 stopni C [5]. Ich stężenie na zewnątrz zwiększa się wraz ze wzrostem średnich temperatur dobowych i poziomu opadów deszczu [6]. Przy czym gatunki z rodzajów Alternaria i Cladosporium są w stanie przetrwać nawet w suchym środowisku. Na liczebność grzybów wpływają też inne czynniki, np. prędkość wiatru i ciśnienie atmosferyczne [6].
Alergia na pleśnie – objawy i diagnostyka
Liczba dni, w których stężenie zarodników Cladosporium w próbkach powietrza w Polsce przekracza próg związany z reakcjami alergicznymi u osób wrażliwych (2800 na 1 m3 powietrza), wynosi od 61 do 93 (w zależności od miejsca) [7]. To znaczy, że zarodnikowanie tych grzybów może wywoływać u nas objawy alergii przez 2–3 miesiące w ciągu roku. Tym, co łączy miejsca o najwyższych rocznych stężeniach Cladosporium, jest położenie na równinach o charakterze rolniczym [7]. Nad polami uprawnymi unosi się nawet 10–15 tys. zarodników na 1 m3 powietrza [7,8].
Objawem dominującym u osób z alergią na zarodniki grzybów pleśniowych jest niedrożność nosa. Przy najwyższych stężeniach tych alergenów w powietrzu pojawiają się również duszność i napadowy kaszel [8]. Interesujący jest fakt, że Cladosporium – w przeciwieństwie do alergenów Alternaria – praktycznie nie daje dolegliwości ze strony spojówek [8].
W przypadku występowania objawów alergii na Cladosporium warto udać się do alergologa i rozpocząć diagnostykę. W celu wykrycia alergii wykonuje się punktowe testy skórne (PTS), które pozwalają na identyfikację nadwrażliwości na wiele gatunków pleśni. Testy te można przeprowadzić zarówno z pojedynczymi gatunkami pleśni, jak i z mieszaniną alergenów różnych gatunków. Drugą możliwością są testy z krwi na oznaczenie alergenowo swoistych przeciwciał klasy E w surowicy. Rzadziej wykonuje się monitorowane spirometrycznie próby prowokacyjne. Dodatkowo lekarz może zlecić badania cytologiczne i biochemiczne składu popłuczyn nosowych, oskrzelowo-pęcherzykowych lub plwociny [9].
Cladosporium – alergia krzyżowa
U większości osób z alergią na pleśnie współistnieje nadwrażliwość na kilka gatunków grzybów, np. zarówno na Cladosporium, jak i na Alternaria. Uczulenie wyłącznie na Cladosporium to rzadkość [6]. Poza tym alergeny grzybów pleśniowych wykazują reaktywność krzyżową [2]. Oznacza to, że przy alergii wziewnej na pleśnie spożycie niektórych krzyżowo reagujących białek może spowodować objawy alergii pokarmowej. Do głównych uczulających cząsteczek Alternaria alternata (Alt a1) i Cladosporium herbarum (Cla h1) podobne są choćby białka znajdujące się w grzybach jadalnych, drożdżach piekarskich i szpinaku. Zagrożenie mogą stanowić również produkty pszczele, które bywają zanieczyszczone grzybami Cladosporium. Ukryte lub krzyżowo reagujące alergeny potrafią wywołać nawet anafilaksję [6]. Reakcje anafilaktyczne u osób z alergią na pleśnie występują np. po spożyciu sosów drożdżowych do makaronu [10].
