Aspergillus fumigatus – co to jest i gdzie występuje?
Aspergillus fumigatus, znany też jako kropidlak popielaty, jest wszechobecną pleśnią, która występuje na całym świecie i wytwarza drobne zarodniki, rozproszone i unoszące się w powietrzu. Ludzie wdychają setki tych cząsteczek dziennie [1,2]. Narażeni są zwłaszcza ci, którzy mieszkają w zagrzybionych, słabo wentylowanych domach. Aspergillus fumigatus – jako grzyb wewnątrzdomowy – upodobał sobie ciepłe (20–26 st. C) i wilgotne środowisko [1]. Przy czym jest w stanie przetrwać również w suchych warunkach. Jego obecność stwierdza się nie tylko w powietrzu, ale również w glebie i w wodzie, a nawet na sierści zwierząt [2].
W domach A. fumigatus utrzymuje się przez cały rok, a jego ekspansję można rozpoznać po obecności szarozielonej grzybni na ścianach [1]. Duże ilości zarodników gromadzą się w kurzu domowym i systemach klimatyzacyjnych [1]. Rezerwuarami tego rodzaju pleśni często okazują się pomieszczenia do przechowywania [3]. Grzyby Aspergillus – w przeciwieństwie do innych pleśniowych „uczulaczy”: Cladosporium i Alternaria – nie są alergenami polowymi, lecz właśnie przechowalnianymi. Mogą przyczyniać się do występowania alergii zawodowych m.in. wśród pracowników muzeów czy konserwatorów zabytków [3].
Alergia czy aspergiloza?
Kontakt z Aspergillus fumigatus w niskich stężeniach na ogół nie niesie za sobą konsekwencji zdrowotnych. Zarodniki są skutecznie usuwane przez komórki układu odpornościowego. Problem pojawia się, gdy reakcja organizmu jest albo zbyt silna (i mamy do czynienia z alergią) albo zbyt słaba (i grzyb rozpoczyna kolonizację dróg oddechowych) [4].
Aspergillus fumigatus jest grzybem, który najczęściej kolonizuje błonę śluzową nosa oraz zatok przynosowych i stanowi główną przyczynę grzybiczego zapalenia zatok. W przebiegu tej choroby wytwarza się gęsta, lepka wydzielina, która zalega w zatokach i wywołuje przewlekły stan zapalny [5].
U osób podatnych (np. chorych na astmę, mukowiscydozę) ten rodzaj grzyba może doprowadzić także do rozwoju innej przewlekłej choroby zapalnej, zwanej alergiczną aspergilozą oskrzelowo-płucną (ABPA) [6]. Jak to się dzieje? Gdy oczyszczanie dróg oddechowych z jakiegoś powodu jest zaburzone, zarodniki kropidlaka nie wydostają się z układu oddechowego, lecz zaczynają przylegać do nabłonka. W końcu docierają do pęcherzyków płucnych [2]. Strzępki te atakują i uszkadzają nabłonek dróg oddechowych za pośrednictwem proteaz i toksyn, które wydzielają [4]. W efekcie – na zaawansowanym etapie choroby – dochodzi do zwłóknienia płuc i niewydolności oddechowej [3,4]. Chorzy na aspergilozę zmagają się z nasiloną i szybko narastającą dusznością, męczącym kaszlem, świszczącym oddechem [2].
ABPA to rzadkie, lecz ciężkie powikłanie alergii na A. fumigatus [10]. Może nieodwracalnie pogorszyć czynność płuc, a nawet zagrażać życiu. Pleśnie Aspergillus są też silnie powiązane z zaostrzeniami astmy i innych, w tym niealergicznych chorób układu oddechowego (np. POChP – przewlekłej obturacyjnej choroby płuc).
Aspergillus fumigatus – objawy alergii
Niezależnie od aspergilozy zarodniki tych grzybów mogą powodować alergiczny nieżyt nosa (ANN), a także wywoływać objawy alergii po kontakcie przez skórę [9]. Udowodniono, że przy współistnieniu nadwrażliwości skórnej objawy ANN są szczególnie nasilone [9]. Uczuleni na Aspergillus zmagają się głównie z:
- katarem,
- kichaniem,
- zatkaniem i swędzeniem nosa.
Objawy są odczuwalne szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, kiedy spędzamy dużo czasu w pomieszczeniach zamkniętych. U dorosłych dolegliwościami powiązanymi z tego rodzaju alergią są silne bóle głowy oraz niespecyficznie przebiegające zapalenie zatok (bez gorączki). U dzieci często występuje przerost migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego [11].
Do chwili obecnej opisano aż 30 alergenów Aspergillus fumigatus [6]. Jest to jedna z najdłuższych list alergenów przypisanych do jednego źródła, co świadczy o tym, że zostało ono dokładnie przebadane [10]. Najistotniejsze białka uczulające, które znajdują się na tej liście, to: Asp f2, Asp f4 i Asp f6 [2]. Wszystkie znajdują się w dostępnych na rynku testach alergicznych.
Diagnostyka i leczenie alergii na Aspergillus fumigatus
O alergii na Aspergillus fumigatus mogą świadczyć dodatni test skórny (SPT) z antygenami kropidlaka popielatego i/lub obecność swoistych IgE dla Asp f w badaniach alergicznych z krwi [2,10].
Leczenie alergicznego nieżytu nosa związanego z nadwrażliwością na Aspergillus fumigatus wygląda tak samo jak w przypadku innego rodzaju alergii wziewnych. Najważniejszą grupą leków są tutaj glikokortykosteroidy donosowe [12]. Poza nimi zastosowanie mają m.in. leki przeciwhistaminowe II generacji czy roztwory do płukania nosa [12].
Ciężkie objawy wywołane alergią, szczególnie u osób z ABPA, leczy się steroidami ogólnoustrojowymi [10,12]. Należy jednak pamiętać, że o rodzaju i schemacie leczenia zawsze powinien decydować specjalista.
